امروزه اين سؤال و سؤالاتي مشابه اين در حوزه تربيت عبادي مورد تحقيق قرار مي گيرد و اميد است كه شما با تهيه كتاب هايي كه در اين باره نوشته است خود به صورت مفصل به مطالعه در اين باره بپردازيد اما جواب اجمالي كه ما مي توانيم ارائه دهيم اين است كه در مورد نماز خوان كردن كودك لازم است خدمتتان عرض كنيم اولا به همان اندازه كه اين مسأله برايمان مهم است و به آن حساسيت داريم بايد نسبت به روشي كه براي اين كار انتخاب مي كنيم، دقت كنيم و توجه داشته باشيم. مطمئنا استفاده از خشونت و اجبار براي اين كار تأثير منفي دارد. آيه «لا اكراه في الدين»(بقره، آيه 256) كه به معناي اين است كه در دين اكراه و اجبار نيست، به اين معناست كه دين و ايمان و علاقه به عبادت و نماز با اكراه و اجبار، ايجاد نمي شود و بلكه اين بذر فقط در زمين عشق و محبت و علاقه رشد مي كند. عشق و علاقه هم از دو راه ايجاد مي شود:
اول: بالا رفتن شناخت و سطح آگاهي فرد است.
دوم: جلوگيري از نفوذ و تأثير لذت هاي كاذبي است كه بر اثر بي ديني گريبانگير انسان مي شود.
بنابراين اگر بخواهيد كودكي را به طرف نماز و عبادت مشتاق كنيد، ابتدا بايد سعي كنيد آگاهي او را بالا ببريد تا از نماز و ارتباط با معنويات لذت ببرد. اگر هم اين توان را در او احساس نمي كنيد بايد فعلا با تشويق، اين لذت را به طور سطحي در او ايجاد كنيد تا بعدا و به تدريج عميق شود.
در مرحله بعد بايد مواظب باشيد ذائقه او توسط لذت هاي حرام و نامشروع ارضاء نشود، زيرا اگر كودك يا نوجواني به طرف لذت هاي مادي شبيه لهو و لعب و خودآرايي و پول و شهوت و مانند آن جذب شد، سوق دادن او به لذت هاي معنوي كار بسيار سختي است. البته اين را هم فراموش نكنيد كه فطرت انساني كودك به طرف معنويات است و آرامش واقعي انسان در ارتباط با خداست.
مهم آن است كه ما سعي كنيم با رفق و مدارا و نرم خويي و محبت، فطرت انساني او را تقويت كنيم.
نكته بسيار مهمي كه بايد در مورد اين گونه كودكان مدنظر قرار دهيم اين است كه چنين كودكاني زمينه براي انحراف اخلاقي و ديني بيشتر از بچه هايي دارند كه چنين وضعيتي را نداشته اند.
بنابراين براي خنثي كردن زمينه انحراف بايد از نظر تربيتي سرمايه گذاري بيشتري كنيم تا هم اثر آن شير را به حداقل برسانيم و ثانيا او را به سوي معنويت، كمال و دين سوق دهيم و اين امري ممكن و شدني است و نگران نباشيد مطمئنا اگر از نظر تربيتي شرايط مناسبي را براي او فراهم كنيد در جهت صحيح حركت خواهد كرد و مشكلي به وجود نخواهد آمد.
از سوي ديگر همچنان كه مي دانيد، كودكان تأثيرپذيري فراواني از همسالان دارند. بنابراين سعي كنيد كه به طور غير مستقيم ميان او و همسالاني كه فريضه نماز اهميت مي دهند انس و الفت و دوستي ايجاد كنيد.
نكته اخر اينكه مي توانيد با زبان عمل فرزند خود را تشويق كنيد فراموش نكنيم كه زبان عملي، زبان بين المللي است، بنابراين نبايد از زبان انتظار معجزه داشته باشيم چرا كه كودكان بيش از اينكه تحت تأثير سخنان والدين قرار گيرند، تحت تأثير عملكرد آنها مي باشند.
براي آگاهي بيشتر در اين زمينه به مطالب زير توجه نماييد:
آغاز تربيت ديني
اصولاً از نظر اسلام تربيت از گهواره آغاز مي شود و در خانواده شكل مي گيرد . مقدمات و پايه گذاري آن از مرحله تشكيل جنين و حتي قبل از آن است . ولي آنچه كه صورت رسمي دارد از لحظه تولد است و با ذكر اذان و اقامه در دو گوش كودك شروع مي شود.
بعدها و به تدريج در مراحل مختلف زندگي ، ما وظيفه اي در قبال كودك داريم كه به عنوان مربي بايد به اداي آن بپردازيم . شك نيست كه تا حدود هفت سالگي اعمال قدرت و فشار مطرح نيست . حتي رفتار مذهبي كودك صورت بازي و سرگرمي دارد. سعي و تلاش ما بايد بر اين باشد كه تكاليف مذهبي بر كودك سنگين نيايد واو را خسته نكند.
در طول مدت تربيت در هفت سال اول ، كوشش بر اين است كه مصداق ها و مدل هايي عرضه و ارائه شوند كه براي كودك درس آموز باشند و شيوه تربيت به گونه اي باشد كه نيازي به اصلاح و تجديد نظر در آن ضرورت پيدا نكند كه بسياري از لغزش هاي مذهبي افراد در اين رابطه است.
اصولي در تربيت ديني:
پيش از اين كه درباره مقاصد و محتوا و شيوه ها و فنون تربيت مذهبي كودكان سخن بگوييم ضروري است از سه اصل مهمي كه براي تربيت ديني لازم است سخن به ميان آوريم . اين اصول بدين قرارند:
1- آگاهي و معرفت : ما مدعي نيستيم كه كودك قادر به درك همه ي مسائل و جوانب مربوط به مذهب باشد و يا آنچه را كه مي گوييم دريابد. ولي اين نكته بايد مورد نظر باشد كه به ميزان توانايي درك مطالب و فهم او مسائل را به او تزريق كنيم و به حساب اين كه او خردسال است و هنوز وقت بسياري براي متدين شدن دارد در اين كار تعلـّل نكنيم.
2- شور و احساس : طفل مي بايست كم و بيش با جماعات و اجتماعات مذهبي آشنا شود. در مراسم مذهبي ، دعاهاي دسته جمعي ، سرودها و مراثي و در عبادت هاي جمعي مثل نمازهاي جمعه و جماعت شركت كند و كم و بيش هيجانات ، شادي ها ، اشك ها و آه و ناله ها را ببيند . اين امر در برانگيختن عواطف و شور مذهبي طفل مؤثر است . همچنين داستان هاي مذهبي نيز در اين امر مفيد است.
3- رفتار و عمل : نقش عمل و رفتار را چه در كار مربي و چه در كار كودك ناديده نگيريد كه آن بيش از منطق و گفتار در تربيت مؤثر است. از طريق عمل دل ها متوجه حقيقت ها مي شوند و عادات مذهبي پديد مي آيند و ميل به طاعت وعبادت در فرد شكل مي گيرد. اين روش تعليم پيامبر بود كه به مردم مي فرمود: ببينيد من چگونه عمل مي كنم شما هم همان كار را بكنيد.
در چگونگي تربيت ديني كودكان مي بايست نقاط و مقاصدي روشن باشد و مربي بداند كه چه مسيري را مي خواهد تعقيب كند، به چه اهدافي مي خواهد برسد؟ چه چيزهايي را مي خواهد به كودك بياموزد؟ ما ذيلاً به اين مباحث با رعايت اختصار اشاره مي كنيم :
الف – اهداف و مقاصد:
مقصد كلي ، مذهبي بار آوردن كودك است ؛ به گونه اي كه به تعاليم مذهب مؤمن و معتقد و برنامه هاي آن را عامل باشد. هدف اين است كه كودك ما اسلام را به عنوان مكتبي سازنده و حياتبخش بپذيرد و تعاليم آن را به صورت افكاري اصيل و هيجان انگيز در خود پذيرا شود. زندگي حال و آينده خود را براساس فلسفه اي كه مذهب معين مي كند رنگ و صورت دهد و در ايجاد و محيط مورد تأييد مذهب، كه محيطي پاك و به دور از هر گونه بد آموزي است كوشش و تلاش كند.
هدف اين است كه او در برابر آفريدگار خاضع ، و به فرمانش تسليم ، و در همه حال چشم به الطاف و عنايات او داشته باشد ؛ در زندگي حال و آينده ، خود را مسئول بداند و در كشاكش زندگي همچون پر كاهي نباشد كه با وزش بادها به هرسوي بجنبد و خالي و سبك و بي محتوا باشد.
ب – محتوا و مضمون:
محتوا و مضمون چنين تربيتي پردامنه ، و در برگيرنده ي همه جوانب و ابعاد حيات انسان چه در جنبه روابط و چه در جنبه واقعيات است و لااقل در دو مورد زير قابل ذكر و دسته بندي است: 1 – در اصول اعتقادي 2 – در فروع مذهب و تعاليم آن
1- در اصول اعتقادي:
بخشي از مباحث ديني ما در زمينه اصول اعتقادي است. آن را اصول مي ناميم از آن بابت كه بناي همه افعال و كردار و گفتار مذهبي ماست و قبل از هفت سالگي مي توان از طريق داستانها و شرح حال ها اشاراتي بدان داشت. از حدود هشت و يا نه سالگي مي توان تا حدودي به گونه اي مستدل آن را به فرد آموخت . آموزش اصول اعتقادي از نوع آموزش هاي اساسي و براي حيات افراد سرنوشت ساز است. مباحثي كه در اين زمينه بايد آموخته شوند بسيار و اهم آنها عبارت اند از: