101 - وظایف متقابل همسران

نویسنده : زهرا رستگار

وظایف متقابل همسران نحوه تعامل همسران برقراری ارتباطات و تعامل بادیگران ،زندگی انسان  را شکل می دهد . هر انسانی در طول روز باهمسر، فرزندان، همکاران، فروشندگان و . . . تعامل می‌کند و با آنها در ارتباط هست . روابط فرد در زندگی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند : روابط اجتماعی و شغلی […]

نحوه تعامل همسران

برقراری ارتباطات و تعامل بادیگران ،زندگی انسان  را شکل می دهد . هر انسانی در طول روز باهمسر، فرزندان، همکاران، فروشندگان و . . . تعامل می‌کند و با آنها در ارتباط هست . روابط فرد در زندگی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند : روابط اجتماعی و شغلی و روابط شخصی و خانوادگی. مهمترین کسی که در زندگی خانوادگی با اودر تعامل هست ، همسر انسان است

وقتى زن و شوهر، همچنین اولیاء و فرزندان که هر کدام وظیفه اى نسبت به طرف مقابل دارند، اگر آن را بشناسند و به آن عمل کنند، على القاعده نباید در خانه مشکل و اختلافى پدید آید.

در سامان یافتن مساله حقوق و وظایف در خانواده سه مرحله وجود دارد:

اول : شناخت این حقوق و وظایف

دوم : عمل به آن وظیفه و تکلیف

سوم : مراعات دو جانبه این حقوق

اگر این سه با هم در رفتار و معاشرت خانوادگى وجود داشته باشد، کار به بروز مشاجره و دعوا و شکایت و دادگاه و زندان و جدایى و… کشیده نمى­شود و محلى براى نزاع نخواهد بود.

باید هم زن در برابر شوهرش مطیع، صبور، متحمل، قدردان و وفادار باشد، هم شوهر نسبت به همسرش بردبار، نیکوکار، قدر شناس، احترام گذار و تامین کننده نیازهاى معیشتى و آسایش باشد.

اگر صبورى و قناعت و پرهیز از پرخاش و بددهنى و بى­احترامى خوب است، باید از هر دو سو باشد، نه آنکه یکى به خود حق بدهد هر چه خواست بگوید و هر چه خواست انجام دهد، ولى از طرف مقابل انتظار داشته باشد که جز تسلیم و سکوت و تحمل و ادب، برخوردى نداشته باشد و در مقابل هتاکی­ها و بى­حرمتی­هاى او حتى پاسخى معمولى هم ندهد!

در احادیث آمده است که: زن از شوهر خویش، فرمانبردارى داشته باشد، بى­رضایت او کارى نکند و جایى نرود، نسبت به او حالت تمکین داشته باشد، شوهر را نیازارد، او را اندوهگین نسازد، در خانه خدمت کند، شوهر دارى نماید، رضایت او را از هر جهت جلب کند، چراغ روشن کند، غذا بپزد، خانه را مرتب کند، وقتى شوهر مى آید از او استقبال کند و آنگاه که از خانه بیرون مى رود بدرقه اش کند، خود را براى غیر شوهرش نیاراید، بى اجازه و رضایت او در اموالش دخل و تصرف نکند .۱

از سوى دیگر بر عهده مرد است که لوازم زندگى و خوراک و پوشاک و مسکن را تهیه کند، در حد توان بر خانواده­اش وسعت و گشایش دهد، احترام زن را نگه دارد و از آزار و ضرب و شتم او بپرهیزد، خود را براى همسرش آراسته و مرتب سازد، بخشى از وقت خود را صرف رسیدگى به کارهاى خانه و انس با خانواده کند، با مدارا و خوش زبانى برخورد کند و…

طبیعى است که اگر زن و شوهر، هر دو به این وظایف عمل کنند، خانه و خانواده اى خواهند داشت با صفا، آرام، گرم و با محبت که زمینه­ی رشد اخلاقى و تعالى فرهنگى خود و فرزندان شان نیز فراهم خواهد بود.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:خیرکم ، خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهلى  بهترین شما کسى است که نسبت به خانواده اش بهتر باشد و من بهترین شمایم نسبت به خانواده­ام. ۲

 

اگر در روایات است که: زن، محبت خویش را نسبت به شوهر ابراز کند و خویش را براى او بیاراید و سخنان دلپسند بگوید تا در چشم و دل شوهرش جاى بگیرد، این را هم گفته اند که شوهر، در بیرون از خانه حریم نگاه­ها و ارتباط هایش را نگه دارد و به نوامیس دیگران چشم ندوزد و چون از سفر باز مى­گردد براى همسرش سوغاتى بیاورد و هدیه بدهد و نیازهاى عاطفى و جسمى او را بر آورد و…

اگر همسران پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) به سفارش قرآن کریم، به زندگى با قناعت و زاهدانه آن حضرت مى ساختند، آن حضرت نیز در کارهاى خانه کمک مى کرد، از هر چه مى خوردند، مى­خورد و هرگز از هیچ غذایى بد نمى­گفت.

این است مفهوم عدل و انصاف در زندگى مشترک و خانوادگى. مراعات دو جانبه نسبت به حقوق متقابل زن و شوهر، رمز دوام و استحکام بنیان خانواده و تقویت انس و الفت در میان همسران است.

در اینجا به تشریح مهمترین عوامل تعامل سازنده می پردازیم.

سازگاری مهمترین عنصر تعامل زن وشوهر

یکی از عواملی که سبب تحکیم خانواده می‌شود ، این است که زوجین با یکدیگر توافق و سازش اخلاقی داشته باشند. مسلم است که وقتی زن و شوهر در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و در جمیع شئون زندگی، با یکدیگر شریک می‌شوند ، گاه اختلاف سلیقه‌هایی پیدا می‌کنند. برای آن‌که این اختلاف‌ها، اساس زندگی مشترک را خدشه‌دار نسازد و قلب همسران را از هم نرنجاند ، باید به فرآیندی جهت سازش و توافق توسل کرد. در طی این فرآیند ، هر یک از زن و شوهر از بعضی امیال، خواست‌ها و سلیقه‌هایشان برای احترام به نظر همسر خود، چشم‌پوشی می‌کنند

 

 

شناخت ورعایت حقوق وحدود  یکدیگر

حفظ حقوق متقابل بسیار ارزشمند است قبل از اینکه بخواهید تشکیل زندگی دهید، درس حقوق خانواده را یاد بگیرید. ببینید وظیفه­ی شما چیست؟ شاید برخی از خانواده ها هنوز نمی­دانند ازدواج یعنی چه؟ تصور می­کنند زندگی باید بگذرد، حالا هر طور باشد. نه! این گونه نیست. اگر کسی از زندگی و ازدواج خود لذت نبرد، بازنده­ی اصلی میدان است.

مرد بداند که احترام زن بسیار حایز اهمیت است و آن قدر مهم است که پیامبر صلی الله علیه وآله می فرمایند: «بهترین فرد از میان شما کسی­ست که برای خانواده­اش بهتر باشد!»

 ایشان همچنین می­فرمایند: «جبرئیل آن قدر سفارش زنان را می­کرد که گمان کردم یک اُف هم نمی­توان گفت!» واقعاً درست است. چرا باید کسی که می­خواهد فردا مادر فرزند شما باشد و زندگیِ شما را به آرامش برساند، مورد بی­احترامی باشد؟ همچنین برای زنان احترام شوهر و نیکو همسرداری کردن مهم است، آنچنان که می­فرمایند: «زنی که خوب شوهرداری کند، مثل سربازی ست که در جبهه­ی جنگ مشغول نبرد می­باشد.» یعنی جهاد برای خدا، با خوب شوهرداری کردن، یک پاداش دارد. در این جمله، معنی و مفهوم گسترده­یی نهفته است، پس به حقوق همدیگر آگاه باشید و بکوشید به حقوق یکدیگر احترام بگذارید.

محبت در صورتی خواهد ماند که طرفین حقوق یکدیگر و حدود خود را رعایت کنند و از آن تخطّی و تجاوز نکنند. یعنی در واقع هر کدام از این دو طرف که دو شریک هستند و با هم زندگی را بنا می­کنند، سعی کنند که جایگاه خود را در دل و ذهن و فکر طرف مقابل، جایگاه راسخ و نافذی قرار دهند. یعنی همان نفوذ معنوی، همان ارتباط و پیوند قلبی زن و شوهر. حقوق اسلامی برای این است.

ب: اظهار لفظی وعملی محبت

یکی  از نکات بسیار قابل توجه در روابط میان زن و شوهر، اظهار محبت به همسر است. در بنیان خانواده‌هایی که با وجود عامل محبت از فرآیند اظهار محبت، به خوبی استفاده نمی‌شود ، اندک اندک خدشه‌ها و خلل‌هایی به وجود می‌آید. دانستن محبت دو همسر به یکدیگر کافی نیست؛ شنیدن کلمات محبت‌آمیز از لوازم یک زندگی موفق زناشویی است. این نیاز متقابل زن و شوهر به اظهار محبت در مقابل یکدیگر، باید به بهترین نحو پاسخ‌گویی شود.

د- وفاداری

یکی از مهمترین عواملی که در تحکیم روابط زناشویی و بهبود آن نقش بسزایی دارد حفظ وفاداری و پاکدامنی زن و مرد می باشد .

وفاداری دارای دو جنبه عاطفی، عشقی و جسمی ، جنسی می باشد.

دیده شده افرادی از نظر جنسی هرگز خیانت نکرده اند ولی از نظر عاطفی و روحی وفادار نبوده اند و هر چند در کنار همسر خود بوده اند ولی فکر و روح و قلبشان در جای دیگری اسیر بوده است. که این نیز خیانت و بی وفایی محسوب می شود.

وفاداری و حفظ تعهد یک خصیصه انسانی است که در کلیه روابط انسانی (مثل روابط دوستانه یا روابط کاری و غیره) و مهمتر از همه روابط زناشویی باید به آن توجه شود .

پرورش یک چنین خصلت انسانی بستگی به شخصیت و تربیت فرد دارد و چیزی نیست که بتوان آنرا به کسی در چند جمله آموزش داد. بلکه باید در سیر پرورش شخصیت هر انسانی به تکامل برسد.

ولی در چند سطر میتوان گفت:وقتی فردی خود را در چهارچوب ازدواج و خانواده قرار میدهد باید پای بند یک سری تعهدات اخلاقی گردد و

خود را ملزم به رعایت تعهدات خاصی نماید و در این راه باید بسیاری از رفتارها و حتی چشم ، گوش و قلب خود را مهار زند تا مبادا دچار لغزش شود و باید در این راه خود را تربیت کند و در اصل وقتی به آن نوع ازتربیت رسید باید اقدام به ازدواج نماید .زیرا کوچکترین لغزش و خطایی می تواند بی وفایی محسوب گردد که در قاموس زناشویی این گناهی است نابخشودنی که پایه و اساس زندگی را ویران میکند.

گاهی دیده شده کوچکترین لغزش و بی وفایی منجر به جدایی و حتی گاهی باعث قتل و جنایت شده است. و در مواردی هم افراد بنا به شرایطی خاص مثل وجود فرزندان از لغزش همسر خود چشم پوشی کرده و فقط به ظاهر به  زندگی زناشویی ادامه داده ولی هرگز زخمی را که در این راه برداشته اند التیام نبخشیده و این زخم کهنه باقی مانده است و از عشق ومحبت واقعی چیزی یافت نمی شود.

اگر کسی بی وفایی ببیند سوء ظن و بد گمانی برای همیشه در وجودش رخنه میکند و جبران خیانت و بی وفایی کاری بسیار دشوار و  در مواقعی ناممکن است.

پس سعی کنید هرگز دچار چنین لغزش و اشتباهی نشوید و فضائل اخلاقی و انسانی را در خود پرورش دهید تا مرتکب خیانت نشوید زیرا بسیاری از این خطاها در اثر هوس بازی و لذات زودگذر می باشد.

البته خیانت در هر زمینه یا رابطه ای امری است ناپسند به خصوص در امور زناشویی. کسی که دارای فضائل اخلاقی باشد در تمام امور زندگی پای بند به تعهدات اجتماعی و اخلاقی می باشد پس در زندگی خانوادگی هم متعهد خواهد بود.

همانطور که بارها عنوان شده است برای داشتن یک زندگی خوب باید تلاش کرد. یکی از راههایی که می تواند جلوی بسیاری از بی وفایی ها را بگیرد این است که به نیازهای روحی، عاطفی،عشقی و جسمی همسر خود از هر نظر توجه نمایید و در رفع آن تلاش کنید. زیرا اگر زن یا مردی نیازهای خود را در کنار همسرش برآورده نکند ممکن است برای رفع آن به سمت افراد دیگر گرایش روحی یا جسمی پیدا کند. لذا توجه به خواسته های یکدیگر از مهمترین عواملی است که می تواند از بسیاری لغزشها جلوگیری نماید.

بسیاری از افراد دلیل خیانت خود را عدم تفاهم با همسر ذکر می کنند که به نظر من خیانت کردن چه پنهانی چه آشکار هیچ توجیهی ندارد و همانطور که بارها عنوان کرده ام زن و مرد باید صراحتا” نیازهای خود را به زبان بیاورند و در رفع آن نیازها بکوشند و در صورت عنوان شدن نیازها و خواسته ها اگر باز هم از همسر خود بی توجهی دیدند ادعا کنند از جانب همسر درک نمی شوند.

از طرفی هم سعی شود نیازها بر اساس توانائیها و شرایط خانوادگی و زندگی باشد و از بلند پروازی و خواسته های نامعقول پرهیز شود و باید شرایط را برای برآورده شدن خواسته ها مهیا نمود. در نهایت اگر تفاهم و درک متقابل حاصل نشد می توان از نظر قانونی تعهد خود را تحت عنوان طلاق ملغی نمود و بعد از جدایی به مسائل و نیازهای شخصی پرداخت. زیرا در شرایطی که با شخص دیگری از لحاظ قانونی و شرعی و عرفی و اخلاقی تعهدی بنام ازدواج وجود دارد حق نداریم تحت هیچ شرایطی مرتکب خیانت شویم.

اگر کسی همسر خود را مناسب نمی بیند باید ابتدا جدا شود و بعد از اتمام تعهدات خود به سراغ دیگری برود.

هر چند  طلاق،  نیز امریست ناپسند ولی خیانت کردن بسیار زشت تر و قبیح تر می باشد. زیرا هیچ زن یا مردی دوست ندارد در چهارچوب قوانین و تعهدات خانواده خود، به صورت آشکار یا پنهان دیگری را حتی برای لحظه ای وارد سازد.

پس باید به حریم خانواده احترام گذاشت و قداست و پاکی آنرا حفظ نمود .

باید دانست وفاداری و پاکدامنی امریست انسانی و دو طرفه ،.همیشه سعی کنید این حسن وفاداری را در همه شرایط و از هر راهی که شده به همسر خود نشان دهید و وفاداری خود را به اثبات برسانید. و این امر همیشگی است و مقطعی نمی باشد لذا در تمام طول زندگی باید در این راه بکوشید و مطمئن باشید در ایجاد عشق و علاقه بیشتر نقش بسزایی دارد و هر چه در اثبات وفاداری و پاکدامنی خود موفق تر باشید کامیابی  وسعادت بیشتری را حس خواهید نمود

 

 

تقسیمکارها

 یکـی از اصـول لازم و ضـروری خـانواده‌ی موفـق، تقسیـم منـاسب و منصفـانه‌ی مسئولیت‌ها در خانه و خانواده است. مطالعه و بررسی در زمینه‌ی آسیب‌شناسی خانواده ، محرز می‌نماید که اگر تقسیم کار عادلانه و منصفانه‌ای در محیط خانه و خانواده برقرار نشود ، خانواده از مرز تعادل خارج می‌شود و خروج از  اعتدال، گامی به سوی ویرانی و تزلزل خانواده است. مسلم است که توجه به لطافت و ظرافت روحیه‌ی زن و شرافت امر ورع و تحفظ وی از اجنبی و حفظ مراتب بالای حجاب و عفاف، مقتضی است که وی بیشتر پذیرای امور داخلی محیط خانه و خانواده باشد و امور مربوط به خارج از محیط خانه، به مرد واگذار شود. یکی از معیارهای تقسیم کار عادلانه این است که شئونات و ویژگی‌های مسلّم جسمی و روحی زن و مرد در این امر، مورد توجه و ملاحظه قرار گیرد.

البته باید در نظر داشت، این تقسیم کار، تقسیم اولیه‌ای برای احراز امر معاش است و همکاری مرد در داخل خانه می‌تواند تحت عناوین مثبت دیگری مورد تأکید واقع شود و هم‌چنین کار زن در خارج از خانه نیز، تحت شرایطی خاص و با رعایت ضوابطی ویژه، می‌تواند مورد مقبولیت قرار گیرد.

 

 

احترام به خانواده همسر

احترام نسبت به والدین و خانواده‌ی همسر، و آنها را تاحدّ ممکن به عنوان خانواده‌ی صمیمی خویش پذیرفتن، نشانه‌‌ی پذیرش و درک همسرمان می‌باشد.

به یاد داشته باشیم که پدر و مادر، پس از خداوند متعال بزرگ‌ترین حق را بر گردن ما دارند و فراموش نکنیم که احسان و نیکویی به والدین و اطاعت و فرمان‌برداری از ایشان و خوش رفتاری نسبت به آنها از مهم‌ترین فرایض و وظایف انسانی است.

لا تعبدون الا الله و بالوالدین احساناً.۳

ان ترک خیر الوصیّه للوالدین و الا قربین بالمعروف.۴

همسران آگاه و دانا و بادرایت، متواضعانه و محبّت‌آمیز، رفتاری پسندیده و صمیمی با خویشانهمسر خود در پیش می‌گیرد؛ حتّی اگر از ایشان دلخوری و یا نارضایتی هم داشته باشد و حس کند که نمی‌تواند محبّتی صادقانه ابراز کند، می‌بایست سعی به ابراز محبت نماید.

سعی در اظهار به محبّت یک هنر است. نسبت به پدر و مادرهمسر خود ابراز علاقه و محبّت کنید و آن را به زبان آورید. مگر نه این است که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه وآله و سلم: فرموده‌اند: «اظهار محبّت نیمی از عقل است».

اگر ما توقّع خود را از دیگران پایین آوریم و این را بپذیریم که هر انسانی دارای میزانی از درک و شعور است، نمی‌توانیم از هر کسی انتظار رفتارهای درست و حساب شده داشته باشیم، بدین گونه خودمان راحت‌تر و آرام‌تر زندگی خواهیم کرد و از اطرافیان هم احساس گله و نارضایتی نخواهیم داشت. ما بدون داشتن رفتاری متقابل، محبّت خود را به دیگران ایثار می‌کنیم. توصیّه‌ی بزرگان دین ما بر ایجاد ارتباط با خویشان و نزدیکی و صله‌ی رحم با ایشان است.

پیامبر گرامی صلی‌الله علیه وآله‌ و سلم فرموده‌اند: «نیکی با کسان و مهربانی با خویشان، عمرها را دراز و شهرها را آباد و اموال را زیاد می‌کند».۵                                             

حضرت امیرعلیه‌السلام در خطبه‌ای راجع به اهمیت معاشرت و نیکی با اقوام فرمودند: «انسان هیچ‌گاه از خویشان خود بی‌نیاز نمی‌شود حتی اگر مال و اولاد فراوان داشته باشد».

روان‌شناسان هم اعتقاد دارند که ابراز محبت و دوستی نسبت به دیگران، باعث رضایتمندی و آرامش خاطر می‌شود و چه‌ چیزی در زندگی با ارزش‌تر و دوست داشتنی‌تر از آرامش و حصول اطمینان؟!

پس ما علاوه بر آن که همّت خویش را بر دوستی و محبّت با والدین و نزدیکان همسر خود مصروف می‌داریم، هرگز مانع ارتباط صمیمی شوهر خود با خانواده‌اش نمی‌شویم و خانواده‌ی او را در هیچ شرایطی تحقیر نکرده و کوچک نمی‌شمریم.

غم‏خوار و کمک حال واقعی بودن

یکی از مهمترین شاخصه‌هایی که می‌تواند در ژرفابخشی محبت و در نتیجه در استحکام خانواده مؤثر باشد ، حمایت و دفاع از همسر است. مسلم است که در هر زندگی خانوادگی، زن و شوهر غیر از نقش همسری، در سایر روابط اجتماعی یا سیاسی و…، نقش‌های دیگری نیز بر عهده دارند و هیچ قلعه و دژی مستحکم‌تر از قلعه‌ی خانواده نمی‌تواند مدافع یک انسان در سختی‌ها، آسیب‌های اجتماعی و… باشد. حمایت هر یک از زوجین از دیگری و تجلیل و قدردانی از تلاش‌ها و زحمات وی، از جمله‌ی این امور است.

حضرت فاطمه (س) هم حامی علی(ع) بود و هم همسر وی و از آن‌جا که این بانو در همه‌ی خیرات و صالحات، پیشتازترین فرد امت محسوب می‌شد، در امر دفاع از ولایت نیز، والاترین جان‌فشانی‌ها را به ساحت کبریایی خداوند تقدیم کرد. یکی از نمونه‌های منقلب کننده‌ی دفاع فاطمه (س) از همسرش، در جریانی است که علی(ع) را با اکراه و اجبار برای اخذ بیعت به مسجد مدینه می‌بردند. در روایت است که بانوی دو عالم(س)، برای دفاع از همسر به درب مسجد آمد و جلوه‌های به یاد ماندنی‌ای از ایثار و فداکاری از خویش در تاریخ بر جای گذاشت. برای نمونه، این فراز شریف از وی در یاوری علی(ع) نقل می‌شود: « به خدا سوگند ای سلمان، از درب مسجد مدینه پا بیرون نمی‌گذارم تا آن‌که پسرعموی خود را با چشمان خودم سالم ببینم.۶

 

 آراستگی برای یکدیگر

 یکی از اصول حاکم بر خانواده‌ی آرمانی، آراستگی ظاهر و باطن همسران برای یکدیگر است. علی (ع) می‌فرماید: «جمال الباطن، حسن‌السریره»۳۵ غرر الحکم، ۱۳۷۷: ص۴۱

 

«زیبایی باطن ، در حسن نیت و زیبایی درون است.» دل و جان فاطمه (س)، در کمال حسن نیت، خلوص و صمیمیت نسبت به همسر بزرگوارش بود و حسن سریره‌ی او جمیل‌ترین زیبایی‌های باطنی را در برابر چشمان مبارک علی(ع) به تماشا می‌گذاشت.

باید توجه داشت، چنان‌که فردی از نعمت جمال ظاهر برخوردار نباشد، اولاً با هنرمندی و ظرافت خاصی می‌تواند به آراستگی و حسن خویش بیفزاید ثانیاً با ظرایف و طرایفی که در جلوه‌گری‌های رفتـار خود طراحی می‌کنـد ، می‌توانـد بـه حسن سـلوک و جمال بـاطن دسـت یابد. بـه عنوان مثـال، لبخنـد زینـت چهره اسـت ، نگاه مهربان، زینت چهره است و می‌تواند بر جمال ظاهر و باطن بیفزاید. گشادگی چهره و بشاشیت وجه نیز، نوعی زینت چهره است. در روایت، یکی از خصوصیات زنان با فضیلت، درخشندگی چهره معرفی شده است: ۷

 

حضرت فاطمه (س) به عنوان زینت و استحباب، انگشتری به دست می‌کردند و از قول رسول خدا(ص) انگشتر را تبلیغ می‌فرمودند: «قالت فاطمه(س)، قال رسول‌الله(ص): من تختم بالعقیق لم یزل یری خیری» ۸

 

«هرکس انگشتری عقیق به دست کند، همواره خیر می‌بیند.»

امیرمؤمنان(ع) در اشاره به آراستگی ظاهر و باطن فاطمه (س) می‌فرمود: «و لقد کنت انظر الیها، فتنکشف عنی الهمم و الاحزان»۹ مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۴۳، ص۱۳۴

«هرگاه به او می‌نگریستم، همه‌ی ناراحتی‌ها و غم‌هایم برطرف می‌شد.»

انتقادپذیری

 توانایی دررفع سوء تفاهم ها

یکی از نیازهای دوجانبه در زندگی زناشویی داشتن زبان مشترک برای برطرف کردن سو تفاهم ها است  در سخن گفتن باید روشی را در پیش گرفت که از بروز سوء تفاهم جلوگیری شود. چه بسا اتفاق می افتد که گفته ها با شنیده ها همخوانی ندارد. برخی افراد به جهت دارا بودن روحیه ای خاص، برای دچار شدن به سوء تفاهم به شدّت آماده اند و ذهن آن ها از هر سخنی، برداشتی نا مطلوب دارد. این افراد از خوش بینی بی بهره اند و حفظ روابط با آن ها بسیار دشوار است. برخی روان شناسان عامل اصلی اختلافاتزناشویی را سوء تفاهم می دانند. بنابراین همسران باید از گمان های بی اساس، تعبیر و تفسیرهای منفی و وسواس های فکری خودداری کنند تا آسیبی به روابط زناشویی شان وارد نشود. در یک ارتباط سالم گلایه ها و دلخوری ها و رضایت ها و خشنودی ها نیز به طور مناسب مطرح می شود. طرح گلایه هر چند در جای خود لازم است، اما نباید در بیان آن ها زیاده روی کرد. در بیان گلایه باید موقع شناس بود و فرصت مناسبی را برای این کار در نظر گرفت

برای رفع سوءتفاهم ا نتقاد پذیری لازم است

 اسلام و تربیت دینی کاملاً روحیه انتقاد پذیری را تأیید می کند. امام جواد (ع) می فرمایند : مومن نیاز دارد به توفیقی از طرف خدا و به پندگویی از طرف خودش و به پذیرش از کسی که او را نصیحت کند .۱۰

 

خطر انتقاد ناپذیری، این است که با از بین بردن محبت میان زن و شوهر حس لجاجت را در آنان تقویت می کند

اما اگر از همدیگر شکایت یا انتقادی داشتیم چطور یا چگونه بیان کنیم؟

بسیاری عقیده دارند که زندگی زناشوئی اصولا یک نوع نزاع دوستانه است و اختلاف خلقت بین آن دو ایجاب می کند که با یکدیگر گاهگاهی نزاع کنند، و خداوند حکیم طوری این دو جنس مخالف را با همدیگر پیوند داده و بین آن ها الفت ایجاد کرده که پرخاش ها و تندخوئی ها در برخی از اوقات ثمربخش است. از این رو کمتر خانواده ای است که در طول زندگی زناشوئی خود دچار بحران های زودگذر نشود. غالبا اختلافات جزئی و کلی در اکثر خانواده ها بین زن و شوهر امری است طبیعی که نه تنها به مراحل خطر و بحران شدید و جدائی نمی کشد بلکه دنبال آن یک نوع محبت و سازش پدید می آید . اگر نزاع اصلا صورت نگیرد ناراحتی های دو طرفه انباشته و متراکم شده و یکباره بسان کوه آتشفشان منفجر می شود .

عدم موافقت ها همیشه جدایی پیش نمی آورد بلکه پیش از ناسازگاری عدم توانایی هریک از طرفین در غلبه بر مشکلات موجب جدایی می شود.

دلایل مشاجره

روان‌شناسان دلایل مختلفی را برای جر و بحث میان زوج‌ها بیان می‌کنند و معتقدند در سال‌های نخست ازدواج هر تفاوت دیدگاه و اختلاف نظری دلیلی برای جر و بحث است. از مهم‌ترین دلایل مشاجره بین زوج‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: مشکلات اقتصادی، روابط زناشویی ناموفق، مشکلات کاری، بحث سر فرزندان و تقسیم وظایف منزل نخستین دلایل جر و بحث بین زوج‌ها است. اختلاف‌نظر و ناهماهنگی عقاید رتبه دوم علل مشاجره بین زوج‌هاست. اکثر زوج‌ها ظرافت‌های «صحبت کردن با هم» را بلد نیستند و همین مسئله باعث جر و بحث و اختلاف آنها می‌شود. باید یاد بگیریم که حرف یکدیگر را بشنویم و درست با هم صحبت کنیم. زمینه ارثی یا مشکلات روحی- روانی دوران کودکی. افرادی که در کودکی جدایی والدین، فقر فرهنگی یا اقتصادی خانواده، آزارهای روحی- روانی را تحمل کرده‌اند، در بزرگسالی به افرادی عصبی و ناآرام تبدیل می‌شوند.این افراد نمی‌توانند ارتباط خوبی با همسرانشان داشته باشند. دلایلی مانند فراموش کردن تاریخ تولد همسر، سالگرد ازدواج و اتفاقاتی از این دست آخرین دلیل مشاجره بین زوج‌هاست.

چگونه جر وبحث شروع می شود ؟

دلیل مشاجره هر چه که باشد در اغلب موارد جمله‌های تقریبا مشابهی (در حین دعوا) بین زن و مرد رد و بدل می‌شود. در حین مشاجره کمتر به موضوع اصلی اشاره کرده و به هر شکل ممکن فقط شخصیت یکدیگر را خرد می‌کنیم. اگرچه روان‌شناسان «سکوت کردن در برابر رفتارهای نامناسب طرف مقابل» را روش مناسبی در زندگی مشترک نمی‌دانند اما مشاجره را هم راه خوبی برای رفع مشکلات نمی‌دانند اما آنچه باید در هر مشاجره‌ای مورد توجه هر دو طرف قرار بگیرد، «حفظ حرمت‌ها»ست.

 در حین مشاجره نباید حرفی بزنیم یا رفتاری انجام بدهیم که بعد از دعوا این‌قدر از همسرمان شرمنده باشیم که نتوانیم و ندانیم که دوباره چطور با او رودررو شویم.

پافشاری روی عقاید و فریاد زدن‌های بی‌دلیل، تکرار مسائل گذشته، بهانه‌جویی‌هایی که خودمان هم می‌دانیم غیرمنطقی است، همگی نشان می‌دهد که اکثر جر و بحث‌های ما دلیل روشنی ندارد. انگار فقط قصد داریم که با فریاد و ناسزا با هم زورآزمایی کنیم! در حین مشاجره استفاده از جمله‌هایی که با ضمیر «من» شروع می‌شوند مثل؛ «من دوست دارم»، یا به کار بردن کلمه‌های تاکیدی مثل «اصلا»، «همیشه» و «باید» مانند «تو اصلا حرف من را نمی‌فهمی»،  نه‌تنها مشکلی را برطرف نمی‌کنند بلکه باعث بالا گرفتن دعوا و از بین رفتن حرمت‌ها می‌شود.

 

نقل قول کردن از طرف دیگران هم رفتار بسیار نادرستی است که در اغلب مشاجره‌ها دیده می‌شود. مثلا اینکه؛ «مادر من همیشه به من می‌گفت که تو عرضه کار کردن نداری اما من باورم نمی‌شد». این نقل قول‌ها نه تنها مشکلی را برطرف نمی‌کند بلکه باعث عصبانیت بیشتر همسرمان هم می‌شود. شکسته شدن حرمت بین زن و مرد، بی‌آبرویی، سرد شدن روابط زناشویی، ترس از بی‌علاقه شدن طرف مقابل به ما و زندگی مشترک و… همگی از تاثیرات نامطلوب مشاجره‌های ماست.

 چگونه جر وبحث را کنترل کنیم؟

مهارت گفت‌وگو کردن، تحمل شنیدن صحبت‌های طرف مقابل بدون عصبانیت و کمک گرفتن از مشاور و روان‌شناس راه‌هایی است که همه ما باید از آن آگاه باشیم. اما اغلب ما این مهارت‌ها را بلد نیستیم و همین مسئله باعث مشاجره‌های بیهوده ما می‌شود. بهتر است قبل از شروع هر جر و بحثی به این پرسش‌ها پاسخ بدهیم تا به احساس واقعی خود و همسرمان پی ببریم. اگر به این پرسش‌ها صادقانه جواب بدهیم، شک نکنید که «صحبت کردن» برای رفع مشکل را به هر «مشاجره‌ای» ترجیح می‌دهیم.

علت کلافگی ما یا همسرمان خستگی ناشی از کار و زندگی روزمره یا دل آزردگی از دیگری و یا به دلائل جسمی  است  یا دلایل دیگری برای ناراحتی‌مان داریم؟

 از مشاجره‌ای که قصد شروع آن را داریم چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟ صحبت کردن مشکل ما را بیشتر حل نمی‌کند؟

برای حل مسئله‌ای که در زندگی ما وجود دارد بهترین و اولین راه مشاجره است یا راه‌های بهتری هم برای حل مشکل وجود دارد؟

از مراجعه به روان‌شناس برای حل مشکلات‌مان می‌ترسیم یا از اثرهای مثبت مشورت با این افراد آگاه اطلاع نداریم؟

معذرت خواستن را نیاموخته‌ایم یا این کار را شکستن غرور بیجایمان می‌دانیم؟

نقل قول‌ها نه تنها مشکلی را برطرف نمی‌کند بلکه باعث عصبانیت بیشتر همسرمان هم می‌شود. احساس حضور و دخالت دیگران در زندگی مشترک حس بسیار ناخوشایندی است که زن و مرد هیچ‌کدام تحمل آن را ندارند.

 از مشاجره‌ها وجر وبحث چه درسهایی می توان آموخت؟

روان‌شناسان معتقدند بهترین راه‌حل مشکلات، «گفت‌وگو» است نه مشاجره، اما مشاجره هم می‌تواند نکاتی را به ما بیاموزد.

 درس اول: در هر بار مشاجره چه نتیجه‌ای از آن می‌گیریم؟ آیا واقعا بعد از جر و بحث مشکل‌مان برطرف می‌شود یا مشکلی بر مشکلات‌مان افزوده می‌شود؟

 درس دوم: رفتارهای نامناسب قبل را تغییر بدهیم و رفتارهای صحیح را جایگزین آن کنیم. مثلا به جای دعوا، بیشتر گوش دهیم و تلاش کنیم به هر روشی که می‌دانیم عقایدمان را به‌هم نزدیک کنیم، به همسرمان اجازه اظهار نظر بدهیم، و… به این ترتیب کمتر شاهد مشاجره‌های بی‌دلیل خواهیم بود.

درس سوم: چه کنیم تا به جای مشاجره یک گفت‌وگوی «انتقادی» داشته باشیم. از هم انتقاد کنیم اما مشاجره نکنیم.

درس چهارم: مسئله‌ای که برای آن جر و بحث می‌کنیم چقدر ارزش دارد؟ آیا به اندازه به‌هم خوردن آرامش و سلامت روحی- روانی ما ارزش دارد؟

درس پنجم: ‌دخالت و تلقین دیگران باعث مشاجره ما می‌شود یا به راستی مشکلی در رابطه یا رفتار ما وجود دارد؟

روان‌شناسان معتقدند زوج‌هایی که مهارت «گوش کردن» و «صحبت کردن» را آموخته‌اند، به‌جای مشاجره بیهوده، با هم صحبت می‌کنند تا مشکلات‌شان را برطرف کنند. گفت‌وگو در شرایط آرام و به‌دور از هر تنش و عصبانیتی بهترین راه‌حل برطرف کردن مشکلات است. نتیجه اغلب مشاجره‌ها چیزی جز آسیب دیدن روابط زناشویی نیست

راه حل اختلافات خانوادگی

 وقتی را برای گفتگو و گوش دادن به صحبت ها و احیانا انتقادهای یکدیگر قرار دادن و هر یک از زن و شوهر بدانند که وقت انتقاد چه موقعی است. در قانون اسلام آمده است که وقتی احساسات خصومت آمیز و عصبانیت زیاد بر وجودتان مستولی است و سخت عصبانی هستید اصولا از تصمیم گرفتن و از هرگونه انتقاد بپرهیزید.

روابط زن و شوهر وقتی صمیمانه باشد انتقاد سازنده معجزه می کند.

 بهترین موقع انتقاد زن و شوهر از یکدیگر هنگامی است که استراحت لازم را کرده باشند و به اصطلاح سرحال باشند. زن و شوهر ها باید حتی الامکان سعی کنند انتقاد عملی و زبانی خود را از یکدیگر در میان اعضاء خانواده به خصوص در حضور افراد فامیل و خویشان مطرح نسازند.

سازش باید دو طرفه باشد ، نه اینکه همیشه یکی از دو طرف کوتاه بیاید، اگرچه سفارش شده کوتاه آمدن از طرف زن بخاطر داشتن روحیه لطیف و محبت آمیز شروع شود اما مرد هم نباید همیشه منتظر شود زن کوتاه بیاید. 

 

اگر خدای ناکرده اختلافات عمیق می شود مطابق پیشنهاد کتاب انسان ساز الهی یعنی قرآن کریم و تاکید روایات ائمه(ع) نمایندگانی از دو طرف جمع شوند و به این مشکل خاتمه دهند.

 از دخالت دادن و یا حتی مطلع کردن دیگران از این نزاع ها خودداری شود ، حتی فرزندان هم نباید متوجه شوند که در روحیه لطیف آن ها موثر خواهد بود. ابتدا بچه ها را به منزل اقوام یا همسایه ببرند ، بعد با هم برای حل اختلاف گفتگو نمایند.

 در گفتگو سعی شود اختلافات و صحبت های قبل را به میان نکشند و همدیگر را به این خاطر ملامت نکنند که تو قبلا چنین و چنان بودی و یا فامیل هایت هم همین طور لجباز بودند.

 این را هر دو به یاد داشته باشند که اولین راه حل آخرین راه حل نیست و از به زبان آوردن کلمه طلاق در خانه خودداری نمایند ، وقتی کلمه طلاق به میان آمد بنیان خانواده به لرزه درمی آید. همان طور که وقتی طلاق عملی شود عرش خدا به لرزه در می آید.

 

رعایت موارد زیر می تواند به پیوند بیشتر همسران بینجامد:

۱) ارتباط کلامی صمیمانه: یکی از مواردی که در تحکیم روابط زن و شوهر بسیار موثر است ارتباط کلامی و نوع محبت و مبادله کلمات و حرف هایی است که در طول شبانه روز بین زن و شوهر مطرح می شود.

مصادیق ارتباط کلامی صمیمانه: «مزاح و شوخی»، «تمجید و تعریف از یکدیگر» و «با کلمات زیبا همدیگر را صدا کردن»

۲) زمانی را برای صحبت کردن برای همسر اختصاص دهید: همسران پرمشغله اصولا از محبت کردن غافل می شوند. در نهایت از نظر احساسی فاصله ای میان آنها ایجاد می شود و پر کردن این خلاء کاری دشوار است. بهترین راه حل برای جلوگیری از این فاصله ، اختصاص روزانه چند دقیقه برای صحبت کردن با هم است.

۳) از کنجکاوی بیش از حد بپرهیزید: اگر احساس کنید که همسرتان رازی را از شما مخفی می کند، به دنبال یافتن سرنخ به سراغ اوراق خصوصی او نروید. باز کردن نامه های طرف مقابل یا خواندن دفتر یادداشت وی و به سراغ کیف او رفتن نقص مالکیت و حدود او می باشد بگذارید تا او در زمانی که احساس می کند مناسب است حقیقت را به شما بگوید.

۴) از اعتماد همدیگر سوء استفاده نکنیم: اغلب همسران از اسرار به عنوان حربه ای علیه یکدیگر استفاده می کنند. یک وکیل به همسر خود گفته بود که با همکارانش مشکل دارد مدتی بعد که آن دو با یکدیگر بحث کردند، همسرش به او گفت: «می بینی هیچ کس نمی تواند با تو کنار بیاید»، این سوء استفاده از اسرار همسر، اعتماد به همدیگر را کمتر می کند.

۵) نسبت به هم صداقت داشته باشید: صداقت زیربنای زندگی است و همه صفات عالیه در آن نهفته است. صداقت نهایت شکوفایی عزت در زندگی یک زن و شوهر است. عدم صداقت و دو رویی، آفت بزرگ خانواده است که زن و شوهر می توانند از روز اول با عهد و پیمان بر این که زیر بنای زندگی شان صداقت باشد، این آفت را دور کنند.

۶) گذشت در برابر لغزش ها: برای افرادی که مدت ها با یکدیگر زندگی می کنند سرزدن لغزش و اشتباه و خطا امری عادی و متعارف است. بنابراین لازم است با عفو و گذشت از خطاها و اشتباهات یکدیگر چشم پوشی نمایند و آن ها را به رخ طرف مقابل نکشند.

 

ارجاعات

 

1. وسائل الشیعه ، ج ۱۴، ص ۱۱۱
2. وسائل الشیعه ، ج ۱۴، ص ۱۲۲
3.  سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۸۳
4. سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۱۸۰
5. خصال، ج ۱، ص                                            
6. شیخ مفید، ۱۳۷۴، ص۱۸۱
7. کلینی، ۱۳۶۲، ج۵، ص۳۲۴
8. حرعاملی، ۱۳۶۷، ج۳، ص۴۰
9. مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۴۳، ص۱۳۴

۱۰    تحف العقول . ص ۴۸۰