قرآن ناطق(عج)

140 - وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان

نویسنده : زهرا رستگار

وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان خانواده یک واحد اجتماعی است که بین اعضای آن ارتباط تنگاتنگ و همه جانبهبرقرار است و از این جهت با بسیاری از واحدهای اجتماعی متفاوت و متمایز می شود. ازآنجا که والدین بیشترین وقت را با فرزندان خود می گذرانند روابط آنها با فرزندان میتواند نقش مهمی در پیشرفت […]

وظایف اخلاقی والدین نسبت به فرزندان

خانواده یک واحد اجتماعی است که بین اعضای آن ارتباط تنگاتنگ و همه جانبهبرقرار است و از این جهت با بسیاری از واحدهای اجتماعی متفاوت و متمایز می شود. ازآنجا که والدین بیشترین وقت را با فرزندان خود می گذرانند روابط آنها با فرزندان میتواند نقش مهمی در پیشرفت رفتار فرزندان داشته باشد. یک خانواده سالم و پویا،خانواده ای است که میان اعضای آن بویژه میان والدین و فرزندان، رابطه ی انسانی وسالم حاکم باشد. مادران و پدران توانا کسانی هستند که از دانایی ها و مهارتهای لازمدر خصوص ارتباط با فرزندان برخوردارند.

پدر و مادر عقلاً و اخلاقاً موظف به تربیت فرزندان هستند. بخشش پدر و مادر نباید صرفاً در حد مال و ثروت باشد و یا اینکه قطعه زمینی را به نام فرزند قباله کنند. بلکه طبق فرموده حضرت علی (علیه السلام) بهترین بخشش و تفضل ادب نیک می باشد. و همینطور در روایت دیگری می فرمایند: بهترین میراثی که پدران برای فرزندان باقی می گذارند، ادب و تربیت است.۱

 براین اساس نباید آنها را به حال خود واگذاشت. پدر و مادر وظیفه دارند موجبات رشد او را از هر حیث فراهم آورند و نهال شخصیت او را پرورش دهند. بخشی از دانستنی های ضروری برای والدین،دانش ومهارت مربوط به بر قراری ارتباط با فرزندان است. .

امام سجاد (علیه السلام) در مورد حق فرزند بر پدر می فرمایند:بدان که او پاره ای از وجود تو است.

در دوران حیات در رابطه با خیر و شرش، تو باید از او مراقبت کنی.تو مسئول ادب و تربیت نیکویش هستی.

تو باید او را به سوی پروردگارش جهت دهی.این تو هستی که باید او را کمک کنی تا به اطاعت خدا بپردازد.

اگر درباره اش احسان کنی، پاداش می بری.اگر درباره اش بدی کنی، معاقب و مورد کیفر واقع می شوی. ۲

اهمیت دادن به تربیت فرزندان

اسلام به والدین توصیه فرموده است برای این که فرزندان شایسته ای داشته باشند و محیط پرورش نسل آینده آنها پاک و دور از انواع آلودگی ها باشد حتی قبل از تولد فرزندان یعنی از زمان انتخاب همسر دقت لازم را داشته باشند و سپس در هنگام بارداری مادر و تولد کودک و هفت سال اول و هفت سال دوم و هفت سال سوم  به رعایت نکات تربیتی و اخلاقی و معنوی بپردازند تا نسل آنها از آلودگی به انواع آفت ها مصون بماند. آنچه از آموزه های دینی و تاریخی و مطالعات روان شناسی و تجربیات شخصی بزرگان برمی آید مؤید این نظر است که خانواده یکی از عوامل اصلی و مهم سعادت یا شقاوت جوانان است و والدین می توانند باسنجیده کاری و دوراندیشی و صبر و حوصله و دوری از رذایل اخلاقی و رعایت عملی فضایل، زمینه های رشد مناسب و همه جانبه جوانان را فراهم آورند

«اسلام برای دوران کودکی و نوجوانی و سپس جوانی چند عامل تربیتی تعیین کرده است که یکی از آنها آموزشهای والدین و تأثیرات محیط خانواده است و برای اینکه کودک در آغاز دوران تربیت بتواند از یک پایه محکم و قاعده متینی در شخصیت خودش برخوردار شود یک دستورالعملی برای پدر و مادر داده شده و برای محیط خانواده هم شرایطی پیش‌بینی کرده که اگر این شرایط فراهم نشود، یک پایه اصلی تربیت کودک ناقص خواهد بود.

برای تادیب وتربیت فرزندان اصول ومسائلی وجود دارد  که والدین بایدبدانند در ابتدا باید گفت در فرهنگ اسلامی  دوران تربیت به سه دوره تقسیم شده است. امام سجاد(ع) در روایتی می فرماید: “الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین”۳٫

دوران هفت سال اول کودک، دوران سیادت و آقایی اوست، دوران هفت سال دوم، دوران اطاعت و هفت سال سوم، دوران وزارت است.

“دوران سیادت” در این دوران، کودک تکلیف و مسئولیت ندارد و اگر از او درخواست کردید که کاری را انجام دهد، نباید مورد مؤاخذه و سؤال قرار گیرد البته  بدین معنا نیست که کودک باید به طور مطلق آزاد باشد و هر کاری که خواست انجام دهد و هیچ محدودیتی نداشته باشد. به همین دلیل اسلام آموزشهای رسمی را در هفت سال دوم طرح کرده است. در دوره سیادت که همان ۷ سال اول زندگی است، اصولی باید رعایت شود که در اینجا به طور مختصر بدانها اشاره می کنیم  .

 ۱- والدین مظهر عمل باشند نه حرف.

 ۲-  با گفتارشان هماهنگ باشند و هیچ تناقضی بین رفتارو گفتارشان وجود نداشته باشد.

 ۳-  برای ایجاد صفات خوب در فرزندان باید عملاً اقدام کنند و به تذکر و توصیه های شفاهی اکتفا نکنند و معتقد باشند که بنا به گفته سعدی علیه الرحمه: به عمل کار برآید به سخندانی نیست.

 ۴-  اگر در کودکشان نقطه ضعفی وجود داشته باشد، در صدد این باشند که آن را برطرف کرده و هیچگاه نزد فامیل یا افراد دیگر بازگو نکنند زیرا اثرات سوئی بر روحیه کودک خواهد داشت.

دوران هفت سال دوم را “دوران اطاعت” نامیده است، کودک در این دوران وارد مرحله برهان پذیری می شود و استدلال های منطقی والدین و مربیان خود را درک نموده و آزادی اعمال و رفتارش حد و مرز پیدا می کند.۴٫

 در دوره اطاعت که بین سالهای ۱۴-۷ سالگی است، والدین باید اصول زیر را رعایت کنند :

 ۱- عدم تبعیض در خانواده

۲- هماهنگی در تربیت  

۳- همکاری با مدرسه

 ۴-  وفای به عهد

۵-  گفتار نیک

۶-  انتخاب الگو

 ۷-  آزادی 

۸-  تفریحات سالم.

بررسی ها نشان می دهد کودکانی که در هفت سال دوم عمر خود، از آزادی های زیاد و بی حساب برخوردار بوده اند، در آینده دچار تندروی و افراط کاری های زیاد شده اند و در دریای مفاسد و انحطاط اخلاقی سقوط کرده اند.۵٫

به همین جهت اسلام این مرحله را، دوران اطاعت فرزند نسبت به والدین، معرفی کرده است.
دوران هفت سال سوم که “دوران وزارت” نامیده شده است، باید بر اساس تفاهم هر چه بیشتر بین والدین و فرزندان شکل گیرد و انس و صفا و خیرخواهی بر روابط بین آنها حکومت کند. زیرا شرایط این دوره به گونه ای نیست که بتوان بر او سخت گیری کرد و یا به گونه ای رفتار نمود که فرزند احساس محدودیت و استبداد و دیکتاتوری کند که در آن صورت به طغیان و ایستادگی در برابر والدین و یا فرار و گریز از خانواده منجر خواهد شد. پس باید به طور معقول و صحیح او را کنترل کرده تا هم به غرور جوانی او لطمه وارد نشود و هم کاملاً آزاد و رها نباشد.

اگر والدین اصولی راکه یادآوری شد بکار گیرند در تربیت فرزندان خود  بسیار مؤفق خواهند بود.

بیانات آیت الله خامنه ایی

یکی از وظایف مهم زن عبارت از این است که فرزند را با عواطف، با تربیت صحیح، با دل دادن و رعایت و دقت، آنچنان بار بیاورد که این موجود انسانی، چه دختر و چه پسر وقتی که بزرگ شد، از لحاظ روحی یک انسان سالم، بدون عقده، بدون گرفتاری، بدون احساس ذلت و بدون بدبختی‌ها و فلاکت‌ها و بلایایی که امروز نسلهای جوان و نوجوانان غربی در اروپا و امریکا به آن گرفتارند، بار آمده باشد. ۶

اهمیت دادن به تحصیل فرزندان

بیانات آیت الله خامنه ایی

تحصیل کودکان در مدارس لازم است و مراقبت و تربیت بر عهده‌ى والدین است. گزینش برنامه‌هاى سالم رسانه‌ها براى کودکان نیز وظیفه‌ى دیگر آنهاست. بچه‌ها را به کتابخوانى عادت دهید و کتابهاى مفید مناسب سن آنها تهیه کنید.۷٫

احساس مسولیت نسبت به فرزندان

پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده اند: «بچه ها، آینه ی رفتار شما هستند.۸

اگر فرزند شما در تحصیل و تربیت دچار مشکل می شود، کسی را مقصر ندانید و از خودتان سلب مسئولیت نکنید. معمولاً خانواده ها اگر فرزندانشان بد تربیت شوند، می گویند: «جامعه یا مدرسه» و یا برخی از مادران به اقوام شوهر ربط میدهند!   «از کوزه همان برون تراود که در اوست.» دیگران را مقصر بدتربیتی فرزند خود ندانید.هر کس در منزل با همسر خود برخوردهایی  داشته و دارد ، لقمه ی حلال یا حرام به منزل می آورد و در برابر رفتار فرزندان، عکس العمل نشان می دهد. کودکی که در شبانه روز ۹۰% اوقات خود را در کنار پدر و مادر به سر می برد، چه کسی می تواند، روی او تأثیر گذار باشد؟ مطمئن باشید اگر دیگران روی فرزند شما تأثیر گذاشته اند، زمینه و بستر آن را خود شما فراهم کرده اید.

بیانات آیت الله خامنه ایی

به فرزندانتان برسید؛ «قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها الناس و الحجاره» . فرزندان را رها نکنید که ایمان جوانتان، دختر و پسرتان – اگر دانشجوست، اگر کاسب است، اگر مشغول کار دیگر است – به مبانى شما متزلزل شود. گاهى انسان با دست و زبان بى‌مهار و بیرون از کنترل و با عمل غلط خودش کارى مى‌کند که جوان خود را از دین و مبانى دینى و اعتقادات و اصول دور مى‌کند؛ او را بى‌اعتقاد مى‌کند. ما چنین کسانى را داشتیم؛ از هر دو طرف هم ممکن است. گاهى با سختگیرى‌هاى بیجا – که بنده به سختگیرى‌هاى بیجا اصلا توصیه نمى‌کنم – و گاهى هم با برخورد تند و تلخ و ترش، بعضى‌ها بچه‌ها را زده مى‌کنند؛ بعضى هم از آن طرف با بى‌مبالاتى‌ها و لاابالى‌گرى‌ها و امکانات بى‌حساب در اختیار بچه‌ها گذاشتن و از هر غلط آنها با اغماض چشم‌پوشى کردن، بچه‌ها را با دست خود طرد مى‌کنند؛ در نتیجه بچه فاسد و خراب مى‌شود. باید با منطق و برخورد صحیح و مهربانانه با فرزندان برخورد کرد. «قوا انفسکم و اهلیکم»؛ جوان و همسرتان را باید حفظ کنید، این جزو وظایف شماست. این، اثر تشدید کننده دارد، یعنى وقتى در خانواده‌یى، جوان یا یک عضو خانواده خداى نکرده نقطه‌ى ضعفى پیدا کرد؛ مثل لکه‌ى سیاهى شد روى دندان، و میناى دندان در این نقطه خراب شد، بتدریج روى ذهن مخاطبهاى خودش و پدر و مادرش اثر مى‌گذارد و همین‌طور اثرهاى متقابل تشدیدکننده دارد؛ در نتیجه آن حقیقت و معنویت را از دست مى‌دهد.۹

خانواده خوب یعنی، زن و شوهری که با هم مهربان باشند، با وفا و صمیمی باشند و به یکدیگر محبّت و عشق بورزند، رعایت همدیگر را بکنند، مصالح همدیگر را گرامی و مهم بدارند، این در درجه اول.

بعد، اولادی که در آن خانواده به وجود می‌آید، نسبت به او احساس مسئولیت کنند، بخواهند او را از لحاظ مادی و معنوی سالم بزرگ کنند. بخواهند از لحاظ مادی و معنوی او را به سلامت برسانند، چیزهایی به او یاد بدهند، به چیزهایی او را وادار کنند. از چیزهایی او را باز دارند و صفات خوبی را در او تزریق کنند».۱۰

هر کدام از ما، همین من و شما که این‌جا روبه‌روى هم نشسته‌ایم، تک تک من و شما خودمان را موظف بدانیم که اخلاق یک نفر را عوض کنیم و از بدى به سمت خوبى بکشانیم. آن یک نفر هم، خود ما هستیم. «کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته » همه‌ى شما مسؤول هستید و اولین مسؤولیت، نسبت به شخص خود شماست. بر خودمان نظارت کنیم. خودمان را از فساد اخلاق، از پستى، از دروغگویى، از بدخواهى، از بددلى، از کینه‌ورزى، از بى‌رحمى، از تعرض به حقوق دیگران، از جفا در حق دیگران، از بى‌اعتنایى به‌حال مردم محتاج توجه و مراقبت، و بقیه‌ى اخلاقیات فاسد، دور نگه داریم. همه‌ى انبیا و اولیا آمدند تا اخلاق انسانها را عوض کنند. منتها عوض کردن اخلاق انسانها به صورت موعظه و نصیحت و در یک نظام غلط طاغوتى، به کندى صورت مى‌گیرد. اما در نظامى که براساس ارزشهاى الهى به وجود آمده باشد، تغییر اخلاق مردم، به سهولت انجام مى‌گیرد. کما این‌که ما در مقابل خودمان، این را مشاهده مى‌کنیم و مشاهده کردیم.۱۱

شخصیت دادن به فرزندان

در نظام تربیتی اسلام، مسئله تکریم و شخصیت دادن به فرزندان از اهمیت شایانی برخوردار است. رسول اکرم(ص) می فرماید: “فرزندان خود را تکریم کنید و به آنها احترام بگذارید و روش ها و آداب آنان را نیکو گردانید که در این صورت مورد مغفرت و آمرزش قرار خواهید گرفت. ” هرانسانی دوست دارد که در جامعه دارای شخصیت باشد. فرزندان نیز مانند دیگر انسان ها خواهان این مسئله هستند. اولین محیط اجتماعی برای کودکان خانواده است. اگر آنها در این محیط همواره مورد احترام بوده و مورد توهین و تحقیر قرار نگیرند، ضمن آنکه احترام به دیگران را می آموزند، طبیعی است که فردی با شخصیت هم بار خواهند آمد. والدین با استقلال دادن به کودک و ایجاد اعتماد به نفس در او سبب می شوند تا او خود را فردی موثر و فعال احساس کند. نتیجه واگذاری مسئولیت به کودکان وبه خصوص نوجوانان در محیط خانواده، متعهد و مسئول بار آمدن آنهاست که در سطوح بالاتر می توانند به خوبی از ایفای نقش خود برآیند. برخورد مودبانه با آنها- گرچه در سنین پایین باشند- نقش مهمی در رشد شخصیت و احترام به آنها دارد. وقتی فرزندان در دامان والدین و آغوش خانواده مورد احترام قرار گیرند و شخصیت آنها مورد توهین و تحقیر قرار نگیرد از حیث روحی تامین و دارای صفت پسندیده عزت نفس می شوند. رفتار تحقیرآمیز و آمیخته به طعن و ملامت سبب می شود تا آنها به تدریج خود را موجودی بی ارزش دانسته و احساس کرامت و شخصیت خود را از دست بدهند و این احساس، سرآغاز سقوط و انحطاط آنها می باشد

بیان یک جمله حمایت کننده و یا تشویق آمیز / کشیدن دست نوازش بر سر فرزندان و بوسیدن آنها / از جمله تعاملات خوشایند میان والدین و فرزندان است . این برخوردهای گرم و محبت آمیز ، احساس عزت نفس را در فرزندان بر می انگیزد . نرمخویی ، زیبایی کلام ، داشتن چهره ای بشاش و متبسم و پرهیز از جملات کنایه آمیز و منفی ، از نشانه های جهت گیری مثبت نسبت به فرزندان است .

 

 

بیانات آیت الله خامنه ایی

فعالیتهاى گوناگون در جوانان شخصیت مى‌آفریند، شخصیت آنها را استحکام مى‌بخشد و آینده‌ى آنها را تضمین و روشنتر مى‌کند. توصیه‌ى من به خانواده‌ها این است که کمک کنند تا فرزندانشان در فعالیتهاى مناسب شرکت کنند. به دختر خانمها هم سفارش مى‌کنم که خواست خانواده را یکسره به عنوان یک شى‌ء مزاحم تلقى نکنند. شما مثل فرزند من هستید و من نصیحتى که به شما مى‌کنم، از موضع یک پدر است. شما این را از من بپذیرید که اغلب اوقات تشخیص پدرها و مادرها در این‌که چه چیزى براى این جوان یا نوجوان مصلحت است و چه چیزى مصلحت نیست، از تشخیص خود آنها بهتر و روشنتر است. بدانید که آنها دلسوزند.۱۲

در پاسخ به این سؤال که دختران با خانواده‌هایشان احیانا ممکن است در این زمینه‌ها مسأله‌اى داشته باشند، من تصورم این است که الان هم عمده‌ى خانواده‌هاى ایرانى – حالا نمى‌توانم ادعاى عمومیت کنم – کسانى هستند که با مسائل کشور و مسائل انقلاب آشنایند، به آن علاقه‌مندند، به آن عشق مى‌ورزند و اگر فرزندانشان بخواهند در فعالیتهایى که آنها را در این تلاش عمومى سهیم مى‌کند، به نحوى شرکت کنند، خانواده‌ها از آن استقبال خواهند کرد. ممکن است یک خانواده تشخیصشان این باشد که این دختر خانم اگر مثلا درس بخواند، براى آینده‌ى کشور مفیدتر است، لذاست که روى درس خواندن او تکیه مى‌کنند. بعد مى‌بینند فلان فعالیت اجتماعى با درس خواندن او منافات دارد، لذا از آن جلوگیرى مى‌کنند، یا نصیحت مى‌کنند که در آن وارد نشود، یا به‌ هرحال نوعى ممانعت ایجاد مى‌کنند. من گمان مى‌کنم آنچه وجود دارد – اگر وجود داشته باشد – از این قبیل است. والا خانواده‌ها با فعالیت فرزندانشان قاعدتا نباید مخالف باشند.

فراهم کردن وسایل رشد و کمال جوانان 

برای سالم سازی محیط پرورش جوانان، خانواده ها باید اصلاح را از خود شروع کنند. به عبارتی بزرگترها، اول باید خود را اصلاح و عیوب خویش را برطرف نمایند تا بتوانند به عنوان الگوی قابل قبول جوانان مطرح شوند. نمی شود که بزرگترها خود را آلوده به انواع زشتی ها و گناهان بکنند و آنگاه انتظار داشته باشند که فقط با موعظه و نصیحت موفق به هدایت جوانان شوند

بیانات آیت الله خامنه ایی

جوان، یک نهال بالنده و مرکز اغلب نیکیها و درخشندگیها و نورانیتهاست. این صفا و محبتى که در شما جوانان عزیز مشاهده مى‌شود، خاستگاهش همین دل پاک و نورانى جوانى است. من البته به شما عرض کنم: عزیزان من! این محبت، دو طرفه است. من هم به عنوان پدر پیر شما، دلم سرشار از محبت شما جوانان است.

جوان یک انسان سرشار از استعداد و داراى حقوق فراوانى بر پدر و مادر، بر مدرسه، بر حکومت و بر مسؤولان بخشهاى گوناگون است. اینها باید وسایل رشد و کمال او را فراهم آورند و به او کمک کنند تا بتواند راه درست را انتخاب کند. این کمک کردن هم به میزان زیادى با رفتار و عمل ممکن مى‌شود. گفتار و حرف، همیشه اثرى ندارد، گاهى ممکن است مؤثر واقع شود، اما گاهى عمل، حرف را تخطئه مى‌کند. همه‌ى کسانى که با جوانان مواجهند – از جمله شما جوانان عزیزى که در انجمنهاى اسلامى هستید، یا عزیزانى که در امور تربیتى هستند – سعى کنند رفتار خودشان را عاقلانه، حکیمانه، خیرخواهانه، صلاح جویانه، صمیمانه و سرشار از محبت و صفا قرار دهند. این مى‌تواند دلهاى جوانان را – هرجا و هر طور که باشند، ولو فرض کنیم بر روى احساسات پاک آنها خاکسترى از خطا هم نشسته باشد – از آنچه که در معرض آن است، نجات دهد.۱۳

آشنا کردن فرزندان با تکالیف دینی

فرزندان مستعد پاکی و صفا و صمیمیت هستند، خوب و بد را از پدر ومادر یاد می گیرند و به هر راهی که پدر و مادر دعوتشان کنند، به هما ن راه پا می گذارند.اگر آنان را با روحیهء خداترسی پرورش دهیم، طبیعی است در آینده افرادی خیرخواه ، مسالمت جو و مطیع خواهند شد و اگر آنان را رها کنیم ،خام و هرزه بار می آیند.

حال این سؤال مطرح می شود که والدین باید چه راهکارهایی رابرای پرورش روحیهء مذهبی کودکان بکار گیرند؟پدر و مادر باید خود بر اصول استوار دین پایبند باشند.اگر پدر و مادر نسبت به نماز و روزه و حجاب تأکید دارند، به همان نسبت هم به ادب و نرم زبانی  نظافت هم تأکید داشته باشند و هیچ گاه افراط نکنند.

 محیط خانواده و اجتماع نیز باید همسو باشد، اگر تضادی بین خانواده و اجتماع وجود داشته باشد، تربیت  مذهبی طفل ضعیف می شود.

 شیوهء فراخوانی نیز باید حساب شده و با برنامه ریزی قبلی باشد.هیچگاه کودک را وادار به انجام کاری نکنیم بلکه اجازه دهیم با میل قلبی اش آن کار را انجام دهد، تا در ذهن فرزند ملکه شود.

در نظر گرفتن روحیات فرزند و استعدادهایش ضروری است و علاوه بر این باید از روش مستقیم جداً پرهیز کرد.

در هر برنامه تربیتی ، تنها فاعلیت کافی نیست بلکه روح پذیرش و قابلیت نیز شرط می باشد.خداوند در سوره تکویر آیه ۲۸ می فرماید: «لمن شاء منکم ان یستقیم»  قران مایهء بیداری است برای آنها که می خواهند به راه راست بپیوندند

رسول اکرم(ص) فرمودندهر فرزندى بر فطرت توحید و خداپرستى متولد مى شود، و این پدر و مادر او هستند که او را یهودى یا مسیحى و یا زردشتى سوق مى دهند (و او را از راه فطرت دور مى سازند). ۱۴٫

بیانات آیت الله خامنه ایی

درس خواندن، پاکدامنى و پرهیز از سرگرمى‌هاى عاطل و باطل، جزو وظایف جوانهاست. البته من با سرگرمى و تفریح و شادى جوانها خیلى موافقم، اما بعضى از سرگرمى‌ها و تفریح‌هاى منحرف را دشمن به قصد غافل کردن ما و جوانان عمداً وارد جامعه‌ى ما مى‌کند. این، مخصوص جامعه‌ى ما نیست، در خیلى جاهاى دیگر هم این کار را مى‌کنند. در یکى دو سال گذشته خبرهاى متعددى داشتیم که در کشورهاى مختلف آسیایى – مثل مالزى و چین و … – و حتى کشورهاى اروپایى، سى‌دى‌هایى که به صورت قاچاق وارد کشورشان شده بود و آنها براى جوانها گمراه‌کننده و مضر تشخیص داده بودند، جمع‌آورى و منهدم کردند. در واقع با این سى‌دى‌ها مثل مواد مخدر – که دوروبر اینها گشتن، براى جوانها گناه است – برخورد کردند. کسانى هم که این محصولات را قاچاق مى‌کنند، غالبا صهیونیست‌هاى خبیث هستند، اینها عامل گمراهى و فساد جوانها در خیلى از کشورها، بخصوص در کشورهاى اسلامى، و به‌طور ویژه در ایران هستند. چرا؟ چون از آینده‌ى ایران مى‌ترسند. نمى‌خواهند ملت ایران به پیشرفت علمى و پیشرفت مدنى و پیشرفت اجتماعى‌یى برسد که براى بقیه‌ى کشورهاى اسلامى الگو شود، کمااین‌که حرکتهاى اسلامى در کشورهاى دیگر نشان مى‌دهد که ملت ایران تا الان هم الگو شده، منتها روزى‌که شما بتوانید قله‌هاى علم و ایمان و همزیستى‌هاى انسانى و اخلاقى را فتح کنید و جامعه‌ى پیشرفته‌ى عادلانه‌ى معنوى برخوردار از ماده و معنا را به‌وجود آورید و ارزشهاى انقلاب را نهادینه کنید، اسلحه‌ى دشمن بکلى از کار مى‌افتد. مى‌خواهند نگذارند شما به آن‌جا برسید.۱۵

آشنا کردن فرزندان با فریضه نماز

یکی از بارزترین مصادیق تربیت دینی و بلکه مهمترین نمود آن در حوزه احکام و عبادات، نماز است. نماز بزرگترین فریضه‏الهی وپیش درآمد قبولی سایر اعمال و عبادات است.

فریضه‏نماز درتربیت دینی چنان مهم است که حتی در پیش از بلوغ، تنبیه مختصر فرزند به‏خاطر ترک آن، روا دانسته شده است. علی علیه‏السلام خطاب به یکی از اصحاب فرمود: “کودکان اهل خانه‏ات را با زبان به نماز و طهارت تأدیت نما و وقتی به سن ده سالگی رسیدند، آنان را بر ترک آن، تنبیه بدنی نما ولی از سه بار بیشتر تجاوز نکند.۱۶

نکته قابل توجهی که در این حدیث وجود دارد، توجه حضرت به مراحل تربیت و نیز روش آشنا نمودن فرزندان با نماز و اقامه آن است، زیرا در مورد نماز بین دوره کودکی و بلوغ فرق گذاشته‏اند، در دوره کودکی تاقبل از ده سالگی فقط سفارش به آموزش و تعلیم نماز نموده‏اند و تنها به اقدام زبانی و سفارش کلامی اکتفا نموده‏اند، در این مرحله تأکید بر آمادگی و زمینه سازی برای اقامه نماز شده است. اما در سن ده سالگی هر چند هنوز به‏حّد بلوغ نرسیده امّا بعلت رشد مناسب کودک در این سن و تا حدودی رسیدن به سن تمییز و تشخیص، تأکید عملی بر اقامه نماز است و آنگاه که به سن بلوغ رسیدند تأکید بر واداشتن آنها به نماز و ترک نکردن آن است

بیانات آیت الله خامنه ایی

 پدر و مادرها، کودکان و نوجوانان را با صورت و معناى این فریضه آشنا سازند و اگر باید از دیگران کمک گرفت، کتابهاى شیرین و آسان فهم را براى کودکان خود بخوانند.۱۷

حقیقت آن است که نماز با نقش عظیم تربیتى، با تأثیر شگرف در ایجاد آرامش و سکینه‌ى قلبى مؤمنان، با دمیدن روح توکل و تقوا و اخلاص در نماز گزار، با ایجاد فضاى تقدس و معنویت در پیرامون نمازگزار که موجب دورى او و دیگران از گناه است، و با درسهاى معرفتى گوناگون که در الفاظ و اذکار آن نهفته است، بسى بیش از صرفاً یک وظیفه‌ى شخصى، و در واقع داراى نقش کلیدى در اداره‌ى فرد و جامعه است. تأکیدهاى بلیغى که بر گزاردن این واجب شده، و حتى پدر و مادر موظف شده‌اند که فرزند خود را از دوران کودکى با آن مأنوس سازند، در میان همه‌ى واجبات دینى بى‌نظیر است، و این به خاطر نقش استثنایى نماز در تنظیم انگیزه‌هاى روانى فرد و تأمین فضاى مساعد براى تحمل بارهاى سنگین وظیفه در جامعه است.۱۸ 

هدایت فرزندان

بیانات آیت الله خامنه ایی

باید جوان ها را هدایت کرد اما در جزئیات امور آنها نباید خیلی دخالت کرد که زندگی برای آنها مشکل شود. جوان، به طور طبیعى اصل هماورد طلبى است. بسیار خوب، هماورد مورد علاقه‌ى ما که مى‌خواهیم جوانان با آن دست و پنجه نرم کنند، نفس اماره است که انسان را به پستیها و زشتیها دعوت مى‌کند و او را از عروج و تکامل باز مى‌دارد. جوانان باید در مقابل شهوات و هوسهایشان و در مقابل همه‌ى انگیزه‌هایى که آنان را به چنین رذایلى فرا مى‌خواند، مقاومت کنند. جوانان در درجه‌ى اول قرار دارند و غیر جوانان نیز همین‌طورند. بر همه واجب است، بر امثال من هم واجب است، بلکه بیش از دیگران واجب است کسانى که مسؤولند، کسانى که مأموریت بزرگى را بر عهده گرفته‌اند و کسانى که تصمیم و اقدام و حرکت و رفتار آنان، فقط رفتار یک شخص نیست، بلکه رفتار یک مجموعه است، رفتار یک جامعه است و گاهى در چشم دیگران، رفتار یک کشور است، باید خیلى مراقبت کنند. آنان بیش از دیگران مخاطب به خطاب الهى‌اند و موظف به این هستند که دعاى شریف «حول حالنا الى احسن الحال» را در خودشان تحقق بخشند. ۱۹

الگو دادن به فرزندان

هر انسانی، جویاى الگوى مناسب براى خود مى‏باشد و پس از جستجو و کاوش، الگویى را برمى گزیند، و چه بسا در تشخیص خود دچار اشتباه شود و بسیار دیده مى‏شود که این الگوگیرى در زندگى و سرنوشت آنها تأثیرى بد مى‏گذارد که جبران‏ناپذیر است.

این مسئله سبب مى‏شود که بیندیشیم که راه چاره کجاست؟ چه باید کرد؟ به نظر مى‏رسد راه نجات از این مهلکه (که انسان گرفتار هر کسى بعنوان “الگو” نشود) در کلام نورانى خاتم الانبیاء محمد مصطفى (ص) بیان شده است که مى‏فرماید:

* “فاذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن”(۲۰)

“زمانى که فتنه‏ها مانند پاره‏هاى شب ظلمانى بشمار آورد، برشما باد رجوع به قرآن”

پس باید به قرآن تمسک کنیم و براى نجات خود و جامعه، سراغ کسانى که در قرآن از آنها بعنوان الگو، اسوه، دلیل و راهنما یاد شده، برویم.

باید دست در دست بصیر و بینایى گذارد، کسى که روشن است و روشنایى بخش، کسى که نور و نوربخش است اگر می خواهیم فرزندمان را به انجام کاری مثبت ترغیب کنیم بهتر است الگو یا سرمشق مناسبی که آن کار را انجام می دهد و مورد قبول فرزندمان است را پیدا کرده و او را با فرزندمان آشنا کنیم  تا فرزندمان از او الگو برداری نماید .

بهترین سرمشق و الگو برای کودک پدر و مادر هستند ،پس اولیا باید در رفتار خود بسیار محتا ط باشند زیرا کودکان هوشیارند و کوچکترین اعمال آنها را به خاطر سپرده و الگو برداری می کنند لذا اگر ما می خواهیم فرزندمان کار مثبتی را انجام بدهد نخست خودمان باید آن کار را انجام بدهیم تا وی ما را سرمشق قرار داده و همانگونه عمل کند ، پس اگر دوست دارید فرزند تان به مطالعه و تحصیل اهمیت بدهد خود شما نیز ساعاتی از روزتان را به این کار ( مطالعه کتاب یا روزنامه) اختصاص بدهید و اگر می خواهید فرزندتان آداب معاشرت را رعایت کند خود شما نیز مبادی آداب باشید ،همچنین سعی کنید فرزندتان را همیشه از الگوهای فاسد و بد ( مانند دوستان ناباب ، ارازل و اوباش خیابانی ، باندهای خلاف کارو … ) دورنگهدارید ، چرا که به قول سنایی غزنوی:   

منشین با بدان که صحبت بد             گر چه پاکی تورا پلید کند.

بیانات آیت الله خامنه ایی

 هر کس الگویى مى‌خواهد، دنبال نمونه و اسوه‌اى مى‌گردد، اما همه در جستن الگو، راه صواب نمى‌روند. بعضى افراد در عالم هستند که اگر از آنها بپرسید کدام چهره ذهن شما را به خود متوجه مى‌کند، مى‌بینید که سراغ انسانهاى حقیر و کوچک و پستى مى‌روند که عمرشان به عبودیت هواى نفس گذشته است و تنها هنرشان چیزى است که جز غافلان را خوش نمى‌آید – تنها سرگرم کردن چند لحظه‌ى انسانهاى کوچک و غافل – اینها براى عده‌اى از انسانهاى معمولى عالم، الگو مى‌شوند. بعضى سراغ سیاستمداران و شخصیتهاى تاریخى و امثال آن مى‌روند و آنان را الگو قرار مى‌دهند. زیرکترین انسانها کسانى هستند که اولیاءالله را الگو قرار مى‌دهند، چون بزرگترین خصوصیت اولیاءالله این است که تا آن حد شجاع و قوى و مقتدرند که مى‌توانند امیر نفس خود باشند و ذلیل نفس خود نشوند.۲۱

 

 

 

امر به معروف و نهی از منکر

ازآنجایی‌که انسان غافل است و به دلیل عارض شدن نسیان بسیاری از مواردی که مفید برای اوست فراموش می‌کند بنابراین امر به معروف و نهی از منکر جزء ضروریاتی است که در جهت نیل به کمال برای هر انسانی ضرورت پیدا می کند. به این جهت است که حضرت امام محمد باقر(ع) می فرماید:

«ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فریضه عظیم بها تقام الفرائض …» ‌(۲۲)

یعنی امر به معروف و نهی از منکر واجب عظیم و بزرگی است که پابرجایی سایر واجبات به آن بستگی دارد.

خداوند  در قران کریم  اهمیت امر به معروف و نهی از منکر  اینگونه تشریح می فرمایند: “یؤمنون بالله و الیوم الآخر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یسارعون فی الخیرات و اولئک من الصالحین”۲۳‌

به خدا و روز واپسین ایمان می آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می گیرند؛ و آنها از صالحانند.

ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون”۲۴‌

باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند. و آنها همان رستگارانند

“کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون بالله”.‌ ۲۵

 

شما بهترین امتی بودید که به سود انسان‌ها آفریده شده اند،؛ چه اینکه امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید. ‌

“ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر…” ۲۶

خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم، نهی می‌کند..

از مجموع آیات فوق چنین بر می آید که امر به معروف و نهی از منکر دارای اهمیت بسیار زیادی از منظر قرآن کریم می باشد و همه آحاد جامعه اعم از دولتمردان و عموم مردم را شامل می شود

بیانات آیت الله خامنه ایی

در محیط خانواده هم مى‌شود نهى از منکر کرد. در بعضى از خانواده‌ها حقوق زنان رعایت نمى‌شود، در بعضى از خانواده‌ها حقوق جوانان رعایت نمى‌شود، در بعضى از خانواده‌ها، بخصوص حقوق کودکان رعایت نمى‌شود. اینها را باید به آنها تذکر داد و از آنها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آنها محبت نکند، نه. سوء تربیتها، بى‌اهتمامیها، نرسیدنها، کمبود عواطف و از این قبیل چیزها هم ظلم به آنهاست.۲۷

در برخوردها هم مدارا هم قاطعیت

وجود انعطاف در حد معقول در روابط میان والدین و فرزندان است . والدین موفق به اهمیت این نکته اذعان دارند که به هنگام بروز مشکلات و اختلافات ، انعطاف و مدارا ، راه منطقی تری برای برخورد با فرزندان است . گاهی اوقات رفتار یکسو گرایانه و انعطاف ناپذیر از سوی والدین ، به فرزندان یاد می دهد که یک راه حل بیشتر وجود ندارد و باید یکی از طرفین ، شکست را بپذیرد . اگر والدین به هنگام آزرده شدن از فرزندان ، با مهارت و تدبیر ، آزردگی خود را ابراز کنند ، این مسئله در ترمیم روابط میان آنان با فرزندان موثر خواهد بود . والدین موفق ، تلاش می کنند که آزردگی از فرزندان را با بخشودن سریع آنها ، نادیده بگیرند . بدین ترتیب به فرزندان خود می آموزند که چگونه دیگران را با شیوه ای مناسب ، نسبت به خطاهای خود آگاه سازند و درعین حال انتقام گیر و کینه جو نباشند .
والدین در خانواده های متعادل ، نقاط ضعف فرزندان خود را نمی پسندند . اما آنها را به خاطر داشتن این نقص ها ، سرزنش نمی کنند . در شیوه تربیتی متعادل ، والدین در کنار نقاط ضعف ، به جنبه های مثبت شخصیتی فرزندان نیز توجه می کنند و در انتقاد از آنها به جای خشونت از انصاف و عدالت یاری می گیرند . به عبارتی برای رفع نقاط ضعف فرزندان ، از توانمندیها و جنبه های مثبت شخصیتی آنان استفاده می کنند .

 

آموزه های اسلامی و متون دینی نیز ما را به رعایت اعتدال در روابط اعضای خانواده بویژه رابطه میان والدین و فرزندان ، توصیه می کنند . در فرهنگ اسلام ، فرزندان امانتهای الهی هستند و خانواده مسئول حفظ سلامت ، رشد ، تربیت و سعادت آنان است . والدین اجازه ندارند که با سخت گیریهای بی جا ، مانع رشد و کمال فرزندان و یا حتی سبب انحرافشان شوند . آنها نباید فرزندان را در آزادی مطلق و عنان گسیخته رها کنند و یا چنان اهل تسامح باشند که فرزندان هر کاری را به دلخواه خود ، انجام دهند . خداوند در سوره تحریم آیه ۶ هشدار می دهد که : ” ای کسانیکه ایمان آورده اید ، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست ، نگه دارید … » بنا به نظر مفسّرین ، نگهداری خانواده از آتش جهنم ، به معنای تعلیم و تربیت صحیح و فراهم ساختن محیطی پاک از هرگونه آلودگی و زشتی در فضای خانواده است . این مسئله باید در تمام زندگی بویژه در مراحل مختلف تربیت فرزندان با برنامه ریزی صحیح تعقیب شود . اگر فرزندان به حال خود رها شوند ، خواه ناخواه به انحراف از اخلاق و اصول تربیت صحیح کشیده می شوند . از سوی دیگر اگر بر آنان سخت گیری شود ، به گونه ای که محدودیت و استبداد را احساس کنند ، در آن صورت به طغیان و ایستادگی دربرابر والدین دست می زنند . والدین با نظارت و مراقبت متناسب با ساختار روحی و روانی فرزندان ، می توانند این گلها را که به عنوان امانتهای الهی در دست آنها هستند ، در فضایی پر از مهر و دوستی ، پرورش دهند.

بیانات آیت الله خامنه ایی

قاطعیت یعنى چه؟ یعنى برخورد فیزیکى و جسمانى؟ این‌که درست نیست و ما اصلا این را توصیه نمى‌کنیم، اما گفتن و تذکر دادن، خوب است. چه اشکال دارد با اخلاق خوب تذکر بدهند؟ دیروز حدیثى را براى جمعى مى‌خواندم که آمر به معروف و ناهى از منکر باید خودش به آنچه دارد امر و نهى مى‌کند، هم عالم باشد و هم عامل. «رفیق لمن یأمر و رفیق لمن ینهى»   با رفق و مدارا امر و نهى کند. امر و نهى، یعنى دستور دادن، بکن، نکن، غیر از تمنا کردن است، اما همین را با رفق، مدارا و محبت – نه با خشونت – انجام دهد. به نظرم این‌طورى باید عمل شود.۲۸

جلوگیری از خلأها و عقده‌هاى عاطفى

اغلب یا همه افراد، به لحاظ برخوردارى از غریزه «حب نفس‏»،دوست دارند که مورد توجه و عنایت قرار بگیرند. توجه به این نیاز، درحدى که به افراط کشیده نشود و آثار سوء نداشته باشد، عاملى درجلوگیری از خلأها و عقده‌هاى عاطفى در انسانهاست. وقتى کسى را مورد تشویق قرار مى‏دهیم و به خاطر داشتن صفتى‏یا انجام کارى مى‏ستاییم، در واقع حس «خود دوستى‏» او را ارضاءکرده‏ایم.این هم، جاذبه و محبت مى‏آفریند، هم، نیت و انگیزه پدیدمى‏آورد یا تقویت مى‏کند.
داشتن زبان و لحن تشویق‏آمیز، موهبتى خدایى است. نشان کمال‏روحى و همت‏بلند و علاقه به بالندگى و رشد انسانهاست. تشویق، درنیکان و نیکوکاران، زمینه بیشتر براى «عمل صالح‏» پدید مى‏آورد ونسبت‏به بدان و بدیها، اثر غیر مستقیم بازدارندگى دارد

 

بیانات آیت الله خامنه ایی

برخی از خانواده ها نمی دانند چگونه برخورد کنند و دائماً در افراط و تفریط هستند. اگر فرزند شما دختر است، پدر باید واقعاً او را مورد مهر و محبت خویش قرار دهد، مبادا او خلاء عاطفی داشته باشد و در آینده بخواهد این خلأ پدر را با دیگران جبران کند. حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم، درباره ی دخترش می فرماید: «فاطمه، پاره ی تن من است.» این جمله از نظر روان شناسی خیلی ارزش دارد. آیا اشکال دارد، شما هم با دختر خودتان این گونه باشید؟ شما مادران هم مواظب باشید، با فرزند پسرتان عاطفی برخورد نمایید. نکند خدای نکرده او را از محبت خود محروم کنید و فردا خود شاهد خلاء عاطفی و گرایش او به جنس مؤنث باشید.

آن چیزى که درباره‌ى خلأها و عقده‌هاى عاطفى مى‌گویند. ممکن است فرزند شما در دوران کودکى با مشاهده‌ى یک رفتار ناهنجار در داخل خانواده، یک ناهنجارى روانى یا عصبى در او به‌وجود بیاید، وقتى که بزرگ شد – مثلا یک تاجر یا یک عالم یا یک سیاستمدار شد – این ناهنجارى اثر خودش را خواهد بخشید، مثل زاویه‌ى کوچکى که هرچه این خطوط ادامه پیدا مى‌کند، مرتب فاصله‌ى خطوط بیشتر مى‌شود.۲۹

عدم سوئ تفاهم نسبت به فرزندان

فرزندانهدیه و امانت الهی به والدین هستند وبایستی  بدون توجه به مشکلات و ناهنجاریهای رفتاری، انها را به عنوان انسانی که دارای توانائیهای بالقوه فراوان است بپذیرند. با این نگرش می توان به انها امکان داد تا واقعیت خود را نشان دهند واحساسات خویش را ابراز کنند . درحقیقت نگرش مثبت به فرزند ، زمینه عشق و محبت هدفمندبه او را فراهم می کند . خانواده باید کانون محبت ، توجه و احترام باشد تا کودک براثر محبتی که از پدر و مادر می بیند ، آنها را الگو قرار دهد

در شیوه تربیتی متعادل ، وجود بینش مثبت درمورد فرزندان ، منجر به تعاملات خوشایند بین والدین و فرزندان می شود .

هیچ کس کامل متولد نشده است. هر کسی در موقعیتی از زندگی اشتباه می‌کند، والدین و فرزندان، هم همین‌گونه‌اند. همه ما انسان هستیم و جایز بر خطا، البته، قابل درک است که همه پدرها و مادرها خواهان بهترین‌ها برای فرزندانشان هستند، حتی اگر مخالف خواست و نظر آنها باشد. از این گذشته، اشتباهی که نوجوانان ممکن است تجربه کنند، می‌تواند تاثیر بسیار نامطلوبی برآینده آنها بگذارد. والدین باید بدانند که، نوجوانان در سن بلوغ، دستخوش برخی تغییرات اساسی فکری و جسمی می‌شوند، و باید خود را با این تغییرات وفق دهند. برای بیشتر نوجوانان این تغییرات به صورت سردرگمی و آشفتگی است، و والدین باید آنها را در طول این تغییرات راهنمایی کنند. نه اینکه آنها را مجبور به پذیرفتن گفته‌هایشان کنند که نتیجه‌ای جز عصبانیت و دلزدگی ندارد. چرا که نوجوانان برخلاف آنچه که به آنها گفته می‌شود، برای کنترل زندگیشان دست به تلافی می‌زنند و نیز ممکن است احترام نسبت به والدینشان را کنار بگذارند که سختی شرایط را تشدید خواهد کرد اگر انتظار احترام از فرزندتان دارید شما نیز باید به او و خواسته‌هایش احترام بگذارید نه این که تنها ارتباطی یکطرفه را بطلبید. این احترام باید دو طرفه باشد

 اکثر والدین می‌پندارند حرف‌ها و نظراتشان همیشه درست است یا تجربیات و مشکلات گذشته آنها شبیه به فرزندانشان است، که البته نه تنها کمکی به آنها نمی‌کند بلکه در بیشتر مواقع، به درگیری و جدال بین والدین و فرزندان منجر می‌شود

بیانات آیت الله خامنه ایی

ما از بزرگانمان یاد گرفته‌ایم و احساس مى‌کنیم که مدام با شست و شوى دل و روح و نگاهمان مى‌توانیم نوتر ببینیم، اما هم در خانواده و هم در فضاى جامعه، گویا سوءتفاهمى نسبت به جوانان وجود دارد، به دلیل همین نوجویى و نوگرایى که به آن معتقد هستند و به‌هرحال مقتضاى سن و شرایط زندگى و حال و هواى جوانیشان است. این‌که در خانواده احساس مى‌شود که پدران و مادران مى‌خواهند جوانان همان‌گونه زندگى کنند که آنها مى‌زیستند، یا به آن چیزهایى که پدران و مادران دست نیافتند، حالا پسران و دختران باید دست پیدا کنند. در جامعه هم به‌هرحال سنتها و عرفها و چیزهایى که حاکم بر جامعه است – که منظورم این نیست که همه‌ى آنها الزاما نادرست است – به سختى پذیراى این نوگرایى جوانان است و شاید حتى جوانان به لاابالیگرى یا بى‌احتیاطى و بى‌تأملى و ناآگاهى متهم شوند. ما فکر مى‌کنیم در این فرصت بیست ساله، براى تثبیت اصول اساسى اعتقادیمان در مورد انقلاب و نهضت بزرگمان، فرصت کافى داشته‌ایم، اما گاهى احساس مى‌کنیم در مواردى که امکان مانور بیشتر و بروز خلاقیتها و نوآوریها و نگاههاى جدید به موضوع را داریم، آن‌جاها باید کشف گردد و اعمال نظر شود. مثلا حضرت امام در مورد موسیقى و شطرنج، نظرهاى متفاوتى دارند که اصلا انقلابى در این دو موضوع جدى پیش آورد و در مورد جوانان هم یک گشایش خیلى بزرگى بود. من که شهید رجایى را به‌عنوان یکى از اسوه‌هاى بزرگ تقوا و اخلاص و ایمان مى‌شناسم، عکسى از ایشان دیدم که در اوج سالهاى آغازین انقلاب، با پیراهن آستین‌کوتاه خدمت امام نشسته بود و صحبت مى‌کرد. ۳۰

بیانات آیت الله خامنه ایی

البته با پدر و مادر خودتان بحث کنید. من توصیه مى‌کنم که پدرها و مادرها میدان بدهند تا فرزندانشان با آنها بحث کنند. پدرها و مادرها هم به خواست فرزندان و استدلالهاى آنها احترام بگذارند و اگر دیدند استدلالى دارند که آن استدلال قابل قبول است، از آنها بپذیرند. من خیال مى‌کنم که این طریق، راه حل مناسبى باشد.۳۱

 

تشویق به مطالعه و کتابخوانى

 بسیاری از دانشمندان وروانشناسان معتقدند که اساس وزیربنای شخصیت انسان در سالهای اول زندگی پایه گذاری می شود و آموخته های این دوران،تاثیر عمیقی بر آینده ی زندگی فرد دارد.بنابراین اگر مطالب خواندنی مفید و سازنده در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیردو آنها از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کنند،راه و رسم زندگی را خواهند آموخت و تحت تاثیر داستانها و کتابهای آموزنده،به رشد و تعالی خواهند رسید ودر آینده نیز برای حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.حضرت علی(ع) می فرمایند:“بهترین چیزی که نوجوانان باید یاد بگیرند سلسله کارهایی است که به هنگام بزرگسالی به آن نیازمند خواهند بود.

آدمی برای داشتن یک زندگی سعادتمند،نیازمند بینش وآگاهی است و آموخته های دوران کودکی و نوجوانی،مقدمه ای برای زندگی فرد است.کودکان راه زندگی سعادتمندانه فردا را امروز باید بیاموزند و در این مسیر،کتابخوانی، چون چراغی فراراه آنهاست.

● مطالعه ،راهی برای تقویت روحیه دینی کودکان و نوجوانان است.

گاهی والدین به دلیل ناآگاهی و درک نادرستی که از مسائل دینی و مذهبی دارند،نمی توانند راهنمای خوبی برای کودکان و نوجوانان باشند.بنابر این ممکن است در آموزش این گونه مسائل دچار اشتباه شوند یا هرگز فرصت مناسبی برای آموزش این مسائل نیابند.مطالعه کتابهای دینی به کودک و نوجوان کمک می کند تا به درک صحیحی از این مسائل دست یابد و پیش از آن که دیر شود به رشد و شکوفایی برسد.البته انتخاب کتابهای مناسب و چگونگی مطالعه و برداشت کودک از مطالب آنها از حساسیت خاصی برخوردار است و به راهنمایی افراد آگاه نیاز دارد.

 

● مطالعه ی صحیح زمینه ساز تفکر و خلاقیت کودکان و نوجوانان است

خواندن کتابها و داستانهای مختلف موجب شکل گیری ارزشهای گوناگون در ذهن کودک می شود،حساسیت اورا رشد می دهد و احترام به دیگران در او شکل می گیرد.رضایتی که کودک از مطالعه به دست می آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد.سؤالاتی که بر اثر مطالعه برای کودک مطرح می شود و مقایسه هایی که او بین مسائل مختلف می کند، در مجموع موجب می شود که او فردی خلاق بار بیاید.

با بهره گیری از تخیل که ضرورت اساسی خلاقیت است دنیایی بزرگ و پهناور در مقابل چشمان کودک گشوده می شود و او قادر است آزادانه خیال پردازی کند.کودک در این شرایط هرگز خود را محدود ومحبوس در حصار واقعیتها و امور مشهود نمی بیند.

هر گاه داستانی را برای فرزندتان می‌خوانید، در حقیقت دانه‌ای است که می‌کارید و تقویتش می‌کنید. هر زمان دست به کاری یا فعالیتی می‌زنید که به نوعی کودکان را به خواندن و نوشتن مشغول می‌کند، به فرزندتان کمک می‌کنید که عشق‌ورزی به کتاب را بیاموزد

بیانات آیت الله خامنه ایی

در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل جامعه ی انسانی همین بس که تمامی ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری ، از طریق کتاب جاودانه مانده اند و روابط فرهنگی جامعه بشری نیز از پوشش کتاب و مبادلات فرهنگی تقویت شده است. ۳۲

رسم کتاب خوانی را در بین مردم باب کنیم ؛ کاری که شنیدم اروپایی ها در خانه انجام می دهند. وقت خواب ، مادر برای بچه اش کتاب می خواند. ما این رسم را اصلا نداریم . البته در قدیم در بعضی از خانواده ها بود. ما در منزل پدریمان دیده بودیم که کسی می نشست و برای دیگری کتاب می خواند. سال ها چنین کاری می شد؛ هم برای کوچک ها ، هم برای بزرگ ها ؛ اما این کار اکنون در بین مردم رایج نیست ۳۳٫

جوانان و پدران و مادران و بخصوص بچه ها باید با کتاب انس پیدا کنند ؛ این کار می شود اگرپدر و مادر کتاب خوان باشد؛ به احتمال زیاد بچه ها کتاب خوان خواهند شد. ۳۴
باید پدران و مادران ، بچه ها را از اول با کتاب محشور و مأنوس بکنند، حتی باید بچه های کوچک با کتاب انس پیدا کنند ۳۵

کتابخوانى باید یک سیره و سنت رایج بین مردم ما بشود. کتاب بخوانند و به فرزندانشان هم یاد بدهند. خانمها در خانه کتاب بخوانند و معلومات بیندوزند. البته در کنار این مسائل، باید به فکر باشیم و دغدغه‌ى نوع کتابهایى که تولید مى‌شود نیز در ما باشد. باید کتاب خوب تولید شود. کتاب یک غذاست، یک غذاى روح است، یک نوشیدنى روح است و چنانچه مقوى باشد، روح را تقویت مى‌کند. ما که سفارش مى‌کنیم از این نوشیدنى بخورید، نوع نوشیدنى را معین نکرده‌ایم. باید مواظب باشیم که مبادا نوشیدنى مسموم، خطرناک، فاسد، گندیده و مضر، با رنگ‌آمیزیهاى خیلى خوب، دست مردم داده شود، بدون این‌که مردم بدانند. همان‌طور که اماکن و سازمانهاى ویژه، اگر ببینند غذایى فاسد به مردم فروخته مى‌شود، با تولید کننده مقابله مى‌کنند، اگر کتاب فاسدى هم به مردم داده مى‌شود، باید با آن مقابله شود.۳۶

کتابخوانى را باید جزو عادات خودمان قرار دهیم. به فرزندانمان هم از کودکى عادت بدهیم کتاب بخوانند. مثلا وقتى مى‌خواهند بخوابند، کتاب بخوانند. یا وقتى ایام فراغتى هست، روز جمعه‌اى هست که تفریح مى‌کنند، حتما بخشى از آن روز را به کتاب خواندن اختصاص دهند. در تابستانها که نوجوانان و جوانان محصل، تعطیلند حتما کتاب بخوانند. یعنى کتابهایى را معین کنند، بخوانند و تمام کنند. افرادى که کار روزانه دارند مثلا کارمند ادارى، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتى به خانه مى‌آیند، بخشى از زمان را ولو نیم ساعت براى کتاب خواندن بگذارند.۳۷

راه کارهایی برای داشتن فرزندانی فعال ،بانشاط و موفق

۱ – فرزندان خود را از محبت سیراب نمایید تا آنان به هر آشنا و بیگانه ای روی نیاورند و به طرف افراد و اماکن فاسد کشیده نشوند . بسیاری از انحرافات دختران  و پسران ، برعکس آنچه مردم تصور می کنند به خاطر شهوت و یا پول و تأمین زندگی نیست ، بلکه رفع کمبودهای محبت در گذشته است .

۲ – کانون خانواده را محل امن ، و پناهگاهی مستحکم برای فرزندان نمایید ، به یکدیگر احترام بگذارید و بخصوص در حضور آنها از اشتباهات و خطاهای یکدیگر چشم بپوشید . هیچ کس انتظار ندارد که اختلاف و مشاجره ای بین والدین به وجود نیاید ، مهم این است که اگر اختلافی پدید آمد واکنش والدین در مقابل این اختلافات چگونه باشد  و آنها با یکدیگر چگونه برخورد کنند  تا اثر سوئی بر روی فرزندان نداشته باشد.

۳ – به فرزندان خود احترام بگذارید و به آنها کمک کنید تا نواقص خود را رفع نمایند . نصایح و تذکرات خود را با استدلال و منطق و در خلوت با آنها در میان گذارید و هیچ وقت در حضور دیگران بخصوص همسالان به پند و اندرز دادن آنان نپردازید و سخنی را به آنها بگویید که خود بدان عمل می کنید .

۴ – با فرزندان خود صحبت کنید و به سخنان آنها نیز گوش دهید ، به آنان توجه کنید و زمینه ای را ایجاد نمایید تا فرزندان حرفها و رازهای خود را برای شما بازگو نمایند ، و شما را غمخوار و یار و خیرخواه خود بدانند ، نه کسانی که با خشونت  و تحمیلِ تصمیمات خود با آنها رفتار می کنند .

۵ – به فرزندان خود را تحقیر نکنید و آنها را با همسالان خود مقایسه ننمایید . سعی کنید در برخورد با کودکان و نوجوانان، توانمندی های آنها را مورد نظر قرار دهید، نه ناتوانی ها را.

۶ – بیش از حدِ توان و ظرفیت فرزندانتان از آنها توقع و انتظار نداشته باشید و با درک دنیای آنها ، به هر مقدار که تلاش می نمایند ، از آنها قدردانی کنید .

۷ – به فرزندان خود بیاموزید که از مشکلات نباید گریخت . راه های مبارزه با مشکلات و راه حل آنها را به فرزندان خود آموزش بدهید.

۸ – فرزندان خود را در مضیقه ی شدید مالی قرار ندهید و بدون کمک ، آنها را رها نکنید ، در این دوره ی زندگی از آنها حمایت کنید و امکانات و آموزش لازم را برای کسب در آمد در اختیار آنان قرار دهید . ( ضمن تحصیل ، حرفه ای نیز به آنها بیاموزید .)

۹ – امکانات ازدواج را هر چه زودتر برای فرزندان فراهم نمایید تا آنها به فساد چشم و دل و عمل مبتلا نگردند.

۱۰ – روح مذهب و معنویت را در فرزندان خود تقویت نمایید و ارزش های انسانی ، مذهبی و اخلاقی را  با ایمان و اعتقاد به مبانی الهی به طور صحیح در آنها ایجاد کنید

۱۱ – به فرزندان خود مسئولیت های مختلف زندگی را واگذار نمایید تا آنها اهل تفکر و کار و زندگی شوند .

۱۲ – زمینه کسب تجربه های خوشایند از فعالیت های مستقل و آزاد را برای آنها فراهم کنید. بدانید که جوان در صدد است راه مستقلی برای خودش انتخاب کند ، در نتیجه عاقلانه نیست که الگوهای بزرگسالی خودش را بر او تحمیل کنید ، بلکه متناسب با تفاوت های فردی ، او را در رشد کردن آزاد بگذارید ، انتخاب الگوها به جای آن که از خارج و با زور انجام پذیرد ، بهتراست درونی و آزادانه باشد .

۱۳ – به فرزندان خود کمک کنید تا تمامی احساساتشان را به خوبی اظهار کنند و امکاناتی را فراهم نمایید تا حتی احساسات منفی آنها به سوی فعالیت های سازنده و مورد قبول جامعه سوق داده شود . به زبان آوردن ناراحتی و اندوه ، نوشتن احساسات منفی ، نقاشی ، هنر تئاتر، و روی آوردن به ورزش می تواند بسیار سودمند باشد .

۱۴ – به فرزندان خود کمک کنید تا درباره دوست ، درست بیندیشند . باادب و نزاکت ، حالت عصبی و طغیان احساسات آنها را فرو نشانید ؛ اشتباهات ، بی تفاوتی ، سنگدلی و بی توجهی آنها را نسبت به دوستانشان گوشزد نمایید و شوق بهتر شدن ، با لیاقت بودن ، پاکی و عفت در دوستی را به وجود آورید. اندیشه ی اصلاح خویشتن را برای آنها بازگویید و ثابت کنید که فقط با تمرین همه روزه و هر ساعته و بهتر کردن اخلاق خود و تقویت اراده و غنی کردن احساس می توانند در نظر مردم ، شایسته ، خوش اخلاق و پاک جلوه کنند . حضرت امام سجاد از پیشگاه پروردگار برای حسن تربیت فرزندان خود استمداد می کند : بار خدایا مرا در تربیت و تأدیب فرزندانم یاری و مدد بفرما .

ارجاعات

۱-     میزان الحکمه، ج۱، باب ادب

۲-     تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد جنتى ذیل سخنان امام سجاد(ع)؛ رساله الحقوق، ص ۲۶۳، ح ۲۳

۳-     تحف العقول، رساله الحقوق، ص ۳۶۸

۴-     قائمی، علی، حدود آزادی در تربیت،، ص ۱۷۵

۵-     قائمی، علی، حدود آزادی در تربیت،، ص ۸۰

۶-     زن از دیدگاه مقام معظم رهبری، ص ۷۰ ،  ۲۰/۱۲/۷۵

۷-     پاسخ به نامه‌ى شکواییه‌آمیز خانمى از همسرش ۲۲/۰۵/۱۳۷۷

۸-     مکارم اخلاق، ص۲۳۲

۹-     بیانات در دیدار مسؤولان نظام ۰۶/۰۸/۱۳۸۳

۱۰- خطبه عقد مورخه ۱۲/۹/۱۳۷۷

۱۱- بیانات در دیدار کارکنان «وزارت آموزش و پرورش»، «سازمان بهزیستى» و «سازمان تأمین اجتماعى» ۲۳/۰۴/۱۳۷۲

۱۲- .بیانات در دومین روز از دهه‌ى مبارکه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان۱۳/۱۱/۱۳۷۷

۱۳- بیانات در دیدار اعضاى اتحادیه‌هاى انجمنهاى اسلامى دانش‌آموزان و مسؤولان امور تربیتى سراسر کشور ۸/۱۲/۱۳۷۹

۱۴- صحیح بخارى، جزء ۲، باب الجنائز، ص ۱۱۸

۱۵- بیانات در دیدار اعضاى اتحادیه‌ى انجمن‌هاى اسلامى دانش‌آموزان ۲۴/۱۲/۱۳۸۳

۱۶- . محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج ۱،ص ۷۵ به نقل ازتنبیه الخواطر و نزهه الناظر، ص ۳۹۰)

۱۷- پیام به اجلاس نماز ۰۷/۰۷/۱۳۷۶

۱۸- پیام به اجلاس نماز ۰۷/۰۷/۱۳۷۶

۱۹- پیام به مناسبت آغاز سال جدید ۰۱/۰۱/۱۳۷۶

۲۰- اصول کافى، کتاب قرآن ص ۵۹۱

۲۱- بیانات به مناسبت روز پاسدار ۲۴/۰۹/۱۳۷۵

۲۲- وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۳۹۵٫

۲۳- آل عمران- ۱۱۴٫ 

۲۴- آل عمران- ۱۰۴٫  

۲۵- (آل عمران- ۱۱۰)

۲۶- (نحل- ۹۰)

۲۷- بیانات در خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران

۲۸- بیانات در جلسه‌ى پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتى ۲۲/۰۲/۱۳۸۲

۲۹- بیانات در دیدار با مدیر مسؤول، سردبیر و اعضاى هیأت تحریریه‌ى مجله‌ى حوزه ۲۸/۱۱/۱۳۷۰

۳۰- بیانات در دومین روز از دهه‌ى مبارکه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان) ۱۳/۱۱/۱۳۷۷

۳۱- بیانات در دومین روز از دهه‌ى مبارکه‌ى فجر (روز انقلاب اسلامى و جوانان) ۱۳/۱۱/۱۳۷۷

۳۲- رهنمودهای مقام معظم رهبری ؛ دفتر مقام معظم رهبری ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول ، تهران ، ۱۳۷۷ صفحه ی ۱۲

۳۳- کتاب و کتابخوانی در آیینه ی رهنمودهای مقام معظم رهبری ؛ دفتر مقام معظم رهبری ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول ، تهران ، ۱۳۷۷٫ صفحه ی ۵۲

۳۴- همان صفحه ی ۵۲

۳۵- همان صفحه ی ۵۳

۳۶-   بیانات در مصاحبه‌ى صدا و سیما، در ششمین «نمایشگاه بین‌المللى کتاب» ۲۱/۰۲/۱۳۷۲

۳۷- بیانات در مصاحبه‌ى صدا و سیما، در ششمین «نمایشگاه بین‌المللى کتاب» ۲۱/۰۲/۱۳۷

۰ دیدگاه ارسال شده است

نظر خود را با ما در میان بگذارید