134 - گفتگو با فرزندان براى كسب هويت جنسی

نویسنده : زهرا رستگار

  گفتگو با فرزندان براى كسب هويت جنسی   در گفتگـــو با دكتـــر فاطمه قاسم زاده   به نظر میرسد امروزه حريم روابط خصوصى بين افراد شكسته شده و در شبكه هاى اينترنتى، رسانه ها، مجله ها و فيلم ها بى پروا پيام هايى در باره مسائل جنسى مطرح مى شود كه تقدس آن را […]

 

گفتگو با فرزندان براى كسب هويت جنسی

 

در گفتگـــو با دكتـــر فاطمه قاسم زاده

 

به نظر میرسد امروزه حريم روابط خصوصى بين افراد شكسته شده و در شبكه هاى اينترنتى، رسانه ها، مجله ها و فيلم ها بى پروا پيام هايى در باره مسائل جنسى مطرح مى شود كه تقدس آن را زير سؤال مى برد؛ اطلاعاتى كه به صورت مستقيم و غير مستقيم و گاه زيانبار سلامت جنسيتى كودكان و نوجوانان را مخدوش كرده و آنها را از ايفاى نقش جنسى خود در آينده باز مى دارند. از اين روى والدين بايد در جست و جوى راهى باشند تا بتوانند در برابر اين تحريكات و آسيب هاى جسمى و روانى، حصار نفوذ ناپذيرى در اطراف فرزندان خود بسازند تا رشد جسمى، روانى و عاطفى آنها، سير طبيعى خود را طى كند.

 

 

از آنجا كه خانواده نمى تواند در مقابل بمباران اطلاعاتى بايستد، تنها راه مكالمه دوستانه و با صداقت با فرزندان در اينگونه امور است. چرا كه دكتر فاطمه قاسم زاده – روانشناس كودك – خانواده را اولين و مهم ترين منبع اطلاع رسانى به فرزندان در زمينه ويژ گيها و رفتار هاى جنسى مى داند و معتقد است والدين مى توانند از طريق مستقيم و غير مستقيم، تصوير درست، مشخص و شفافى از اين رفتار و روابط را به فرزندان خود ارائه دهند. وى اشاره مى كند كه با اين روش از آثار زيانبار اطلاعات نادرست جلوگيرى و باعث مى شود كودك در فضايى امن به تجربه هاى صحيح و ارزشمند دست يافته و مهار جسم، روح و زندگى خود را به دست گيرد.

 

 

ولى اينكه شروع اين مكالمه و ارتباط با فرزندان، از چه سنى مناسب است و چگونه بايد باشد تا در عين حال هم تقدس اين رفتار و ويژگى ها حفظ شود و از طرفى نيز، آثار مخرب هرگونه روشهاى ترساندن، رفتار سركوبگرانه و يا سهل گيرانه والدين در اين زمينه چه مى تواند باشد، زمينه اى است تا با دكتر قاسم زاده به مصاحبه بنشينيم. آنچه در پى مى آيد راهكارهاى عملى براى گفت وگو در اينگونه زمينه ها درخانواده است. مصاحبه مارا با وى بخوانيد.

 

 

* خانم دكتـــــر! در ابتدا بفرماييد چرا لازم است كـــــودكان نسبت به ويــــژگیها و رفتــــارهاى جنسى آشنايــــى داشته باشند؟

 

 

مسائل جنسيتى، ويژگيها، رفتارها و تمايلات جنسى، از جمله مسائلى اند كه در سراسر عمر افراد، نقش مهمى ايفا مى كنند. بنابراين اطلاع درست از مسائل جنسيتى، مى تواند به سلامت جنسى كودكان از همان ابتدا كمك كند. اينكه به تمايلات جنسى خود آگاه باشند و بتوانند بااحساسات درستى با آنها كنار بيايند، زمينه ساز اين است كه از سلامت روان بالايى برخوردار باشند. ديگر آنكه آشنايى با اين گونه رفتار به كودكان كمك مى كند تابهتر بتوانند نقشهاى جنسيتى خود را در آينده ايفا كنند. اينكه كودكان ما بايد نسبت به هويت جنسى و ويژگى هاى آن از همان آغاز كودكى آگاه شوند، در به دست آوردن و كسب هويت جنسى خود مؤثر باشند و مهمتر آنكه از اين هويت، احساس رضايت كنند. بسيارى از مشكلاتى كه در دوره بزرگسالى در كسب هويت جنسى در افراد به وجود مى آيد و در مواردى از آن ناراضى هستند و توليد مسائل و مشكلاتى در زندگى مى كند، همگى ناشى از عدم آشنايى از دوران كودكى نسبت به ويژگيها و رفتارهاى جنسيتى است. ديگر آنكه بچه ها با آشنايى و درك اينگونه مسائل مى توانند خود را از آسيب هايى كه ممكن است برايشان پيش آيد و آنها را مورد تعرض قرار دهد، حفظ كنند. لذا برنامه ريزى درست جهت اطلاع رسانى در اين زمينه، از اهميت زيادى برخوردار است و از آنجا كه خانواده مى تواند مهم ترين عامل براى آموزش در اين مورد باشد، بايد به گونه اى رفتار كند تا از پاسخ به كنجكاويهاى كودكان در اين زمينه به خوبى برآيد و بدين وسيله رشد و سلامت جنسى فرزندان را تضمين كند.

 

 

* همانطور كه مى دانيد بهترين و مهم ترين منبع براى كسب اطلاع از اينگونه رفتارها، خانواده است. بنابراين پاسخهاى والدين به كنجكاويهاى فرزندان چگونه بايد باشد؟ به عبارتى مهمترين مطالبى كه هر خانواده در مواجهه با سؤالات فرزندانشان در اين زمينه، بايد بداند چيست؟

 

 

اولين و مهمترين منبعى كه بچه ها، چه بطور مستقيم و چه بطور غير مستقيم از آن اطلاعات كسب مى كنند، خانواده است. خانواده نقش بسيار زيادى دارد و حالا اينكه اين منبع بتواند اطلاعات را به خوبى و به درستى به فرزندانش منتقل كند، در قدم اول بايد از مراحل رشد آگاه باشد. بدين معنا كه حداقل آگاهى از مسائل جنسيتى و نيازهاى كودكان در هر مرحله از رشد را بداند. چرا كه هر دوره، يكسرى نيازهاى مخصوص به خود را دارد، لذا سؤالات و كنجكاويهاى كودكان نيز در هر مرحله از رشد متفاوت است. والدين بايد در ابتدا از مراحل رشد هر كودك آگاه باشند، سپس با آشنايى به نيازهاى هر دوره خود را آماده پاسخگويى به سؤالات كنند. قدم بعدى در اين زمينه، نحوه ارتباط گيرى والدين با فرزندان است. والدينى كه خيلى خشك وجدى با اين مسائل برخورد مى كنند و يا برعكس هر سؤالى در اين زمينه را به مسخره و خنده مى گيرند، منبع خوبى براى اينكه بچه ها بخواهند با آرامش كسب اطلاعات كنند، نيستند.

 

 

 

نحوه برقرارى ارتباط با فرزندان خيلى مهم است. هر چقدر با محبت و صميمانه تر در اين موارد، با آنها برخورد شود، آنان نيز احساس امنيت بيشترى براى طرح كنجكاويها وسؤالات خود مى كنند. زيرا وقتى سؤالى از جانب كودكى مطرح مى شود، حتماً كنجكاوى او نسبت به مسأله اى برانگيخته شده و نياز به پاسخ دارد. لذا بايد با ارتباط گرم و صميمانه اى به آنها پاسخ داد. هيچ لزومى ندارد به او دروغ بگوييم و يا با پاسخى او را از سؤالش دور كنيم. ولى لزومى هم ندارد كه همه اطلاعات را يكجا به او بدهيم. پاسخها بايد دقيق، صادقانه، كوتاه و ساده باشند. مى توان تا حدى اطلاع بدهيم و مقدارى از آن را به موقعيت ديگرى موكول كنيم. والدين بايد مهارت ها و توانمندى هاى خود را در پاسخ دهى به كنجكاوى ها و سؤالات فرزندان را در اين زمينه افزايش دهند، چه از نظر محتوا و چه از نظر نحوه پاسخ دادن. بايد والدين به نوعى به بچه هايشان نشان دهند كه هميشه آماده پاسخ دادن به سؤال هايشان هستند. حفظ آرامش و خونسردى نيز هنگام پاسخ به اين نيازها، مى تواند بسيار مؤثر باشد.

 

 

* بهتــــرين زمان براى آغاز گفتــــگو در اين زمينه، چه سنـــى است؟

 

 

رشد جنسى مثل بقيه جنبه هاى ديگر رشد، از يك زمانى شروع مى شود و ادامه دارد. در هر مرحله بنا به اقتضاى آن دوره، بايد بهترين راهكار را به كار برد. چرا كه كودكان به محض تولد اين پيام ها را دريافت مى كنند و از همان ابتداى كودكى است كه بچه شروع به دريافت پيام هاى جنسى از اطرافش مى كند كه بنا به هر مرحله، اين پيامها مى تواند متفاوت باشد. لذا شناخت مراحل رشد و آگاهى هاى كودكان نسبت به مسائل جنسى در هر دوره، براى صحبت و ارتباط گيرى با آنها ضرورى است. معمولاً سه دوره را براى رشد بچه ها تقسيم بندى مى كنند كه در رشد جنسى هم همين سه دوره مطرح مى شود.

 

 

 

۱- يكى دوره خردسالى است كه بچه هاى زير ۶ سال را شامل مى شود. در اين سنين، بچه ها يك شناخت كلى از جنسيت پيدا مى كنند. در شكل ظاهرى لباس، مو و … سپس در ۴ يا ۵ سالگى پى به تفاوت بين دختر و پسر بودن از نظر اندام هاى جنسى مى برند و اين كنجكاوى در آنها شكل مى گيرد.

 

 

۲- مرحله دوم، مرحله كودكى از ۶ تا ۱۲ سالگى است كه در واقع هويت جنسى در بچه ها شكل مى گيرد. يعنى كاملاً به جنسيت خودشان و نقش هايى كه تا حدى در رابطه با جنسيت خودشان دارند، آگاه مى شوند. مسائل مربوط به توليد مثل را به صورت كلى مى دانند و تا حدى مى توان مواردى چون بهداشت جنسى را با آنها مطرح كرد كه در دختران سال هاى آخر اين سنين، تقريباً مصادف با بلوغ آنها مى شود.

 

 

۳- مرحله سوم، از ۱۲ تا ۱۸ سالگى است كه دوره نوجوانى است و بلوغ هم با تفاوت هايى در اين سنين صورت مى گيرد. در اين سنين، بچه ها احتياج به اطلاعات بيشترى دارند. آشنايى با بلوغ، بهداشت بلوغ، تحولات آن از نظر عاطفى، جسمى، ذهنى و نيز آگاهى از بيمارى هايى كه در رابطه با اين دوره وجود دارد، ضرورت مى يابد؛ مثل ايدز. در واقع در اين مرحله با روند توليد مثل و ضرورت هاى آن آشنايى پيدا كرده اند.

 

 

بنابراين در هر سنى، بنا به تناسب آن سن و نيازهاى آن، بايد اطلاعات جنسى خاصى به بچه ها بدهيم. يكى از نكاتى كه در دادن اطلاعات جنسى تأكيد مى شود، مسائل متناسب با سن است. نبايد خيلى پيش رس يا خيلى دير باشند. يعنى نه خيلى زود كه آنها را وارد فضاى ديگر كنيم و نه خيلى دير كه ديگر زمانى فرا رسيده باشد كه احتياجى به اين اطلاعات نداشته باشند. در حد سن و متناسب با نيازها در زمان مناسب. به عبارتى اگر زمان، سن و نيازهاى مربوط به هر دوره سنى را درك نكرده و اطلاعاتى به بچه ها بدهيم كه نه تنها كافى نيست، بلكه زيانبار هم باشد، ممكن است در زمانى زودرس، توجه آنها را به مسائلى جلب كنيم كه از نظر روحى و روانى صدمه بخورند و يا خيلى دير اطلاعاتى دهيم كه ديگر كارآمد نباشند. لذا هرگونه تأخير و تعجيل در ارائه اطلاعات مى تواند اثرات زيانبارى به همراه داشته باشد.

 

 

* چنانچه بچه اى در خانواده در مورد ويژگیها و رفتارهاى جنسى سؤالى نپرسد، آيا اين موقعيت بدان معناست كه براى اين بچه هيچ زمينه اى يا سؤالى پيش نيامده كه كنجكاوى او را برانگيزد و نشانه غيرعادى بودن اوست؟

 

 

خير، اصلاً اينطور نيست. ممكن است اطلاع داشته باشند، ولى چون ارتباط نزديك و خوبى با پدر و مادر خود حس نمى كنند، سؤالات و كنجكاوى هاى خود را مطرح نمى كنند. اغلب كودكان در دوره دبستان براى پرسيدن سؤال هايشان در اين زمينه خجالت مى كشند، هر چند كه ممكن است خود آنها اطلاعاتى هم داشته باشند و يا در سن نوجوانى ديگر خانواده، اهميت زياد خود را به عنوان مهمترين منبع اطلاع رسانى از دست مى دهد. بيشتر نوجوانان در اين سنين، از همسالان خود يا از رسانه هاى رسمى و غيررسمى اطلاعاتى كسب مى كنند. به خاطر همين است كه همسالان در دوره بلوغ در شكل دهى اطلاعات بچه ها در اين زمينه، خيلى مؤثرند. در دوره خردسالى و كودكى است كه منبع اطلاع خانواده است. از طرفى هم ممكن است بچه اى، قبلاً سؤالى مطرح كرده و حس كرده است كه پدر و مادر خود خيلى مايل به جواب نيستند و يا نمى توانند جواب بدهند، لذا ديگر از طرح سؤالى در اين موارد صرفنظر مى كند.

 

 

* وظيفه والـــــدين در اين حالت چه مـــى تواند باشد؟

 

 

در اين وضعيت، پدر يا مادر بايد زمينه اى را فراهم كند و در صورت نياز، سؤالى بپرسد. بدين معنا كه در يك موقعيت هاى مناسب، مثل زمانى كه شخصى وضع حمل كرده، همسايه اى كه ازدواج مى كند و يا برنامه اى در تلويزيون يا ماهواره پخش مى شود، شروع به مكالمه كرده و سؤالاتى را بنا به زمان، سن و نياز فرزندانشان مطرح كنند. در واقع پدر و مادر نبايد به صرف اينكه فرزندشان سؤالى نمى پرسد و در مورد مسأله اى كنجكاوى نمى كند، او را به حال خودش بگذارند و از اينكه او وارد اينگونه مباحث نمى شود، احساس آرامش كنند. والدين هر چقدر ارتباط نزديك و صميمانه اى با فرزندان خود مطرح كنند، فرزندان نيز محيط خانه را محيطى امن براى سؤالات خود مى يابند.